Jesteśmy niezależnym, apolitycznym i samorządnym stowarzyszeniem polskich sędziów.
Naszą główną misją jest obrona wolności i praw obywatelskich, fundamentu demokratycznej Polski, należącej do Unii Europejskiej.
Działamy od ponad 25 lat, w tym w międzynarodowych organizacjach sędziowskich Skupiamy ponad 3 500 sędziów, najwięcej w Polsce.

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 3 lutego 2022 roku w sprawie ADVANCE PHARMA Sp. z o.o. przeciwko POLSCE (najważniejsze tezy orzeczenia)

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 3 lutego 2022 roku w sprawie ADVANCE PHARMA SP. Z O.O przeciwko POLSCE

(skarga numer 1469/20)

OKOLICZNOŚCI SPRAWY

79. Skarżąca spółka była dystrybutorem dla Polski suplementu diety C,  przeznaczonego dla mężczyzn pragnących zwiększyć swoją sprawność seksualną. Sprzedaż spółki C wygenerowała całość przychodów spółki,  które w 2010 r. wyniosły 20.000.000 złotych polskich (PLN), czyli około  4 800 000 EUR (EUR).

80. W dniach 2-10 września 2010r. Narodowy Instytut  Leków przeprowadził kontrolę produktu i doszedł do wniosku, że produkt ten nie był produktem leczniczym i zawiera  cząsteczkę S (nie wymienioną w zawiadomieniu), która jest lekiem aktywnym niedopuszczonym do obrotu w suplementach diety.

81. W dniu 10 września 2010 r. Główny Inspektor Farmaceutyczny, wycofał C z rynku. Decyzji tej towarzyszyła klauzula natychmiastowej wykonalności, a spółka została  zmuszona do usunięcia wszystkich produktów z rynku. Następnie skarżąca  spółka zniszczyła całą serię C i zawiesiła swoją działalność.

82. W efekcie Krajowy Instytut Farmaceutyczny przeprowadził  czternaście kontroli C. W ośmiu próbkach stwierdzono obecność cząsteczki  S lub jej pochodnej (wszystkie są aktywnymi lekami wydawanymi na  receptę lekarską). W pięciu innych próbkach znaleziono inne  niezgłoszone cząsteczki. Jedna próbka nie zawierała niezgłoszonych  cząsteczek.

83. Skarżąca spółka wniosła skargę od decyzji Inspektora. W dniu 23 lutego 2011 r. Wojewódzki Sąd  Administracyjny uchylił decyzję Głównego Inspektora Farmaceutycznego z  dnia 10 września 2010 r. Skarga  kasacyjna inspektora została w dniu 30 sierpnia 2012 r. oddalona przez Naczelny Sąd Administracyjny. Sądy administracyjne uznały, że inspektor  powinien był ustalić, czy C jest suplementem diety czy produktem  leczniczym. Ponadto organy administracyjne, wykrywając obecność aktywnej cząsteczki, powinny były zbadać właściwości farmakologiczne  produktu i ocenić rzeczywiste ryzyko, jakie stwarzał. Ustalenie, czy C był  produktem leczniczym, czy suplementem diety, miało kluczowe znaczenie, ponieważ określałoby kompetencje inspektora do rozpatrzenia sprawy.

84. W dniu 6 listopada 2013 r. inspektor umorzył postępowanie  stwierdzając, że były one bezprzedmiotowe, ponieważ wszystkie  przedmioty C zostały zniszczone.

85. W okresie od dnia 10 września 2010 r. do stycznia 2014 r. Inspektor  opublikował na swojej stronie internetowej informację, że suplement C został wycofany z rynku.

86. W dniu 20 stycznia 2014 r. skarżąca spółka wniosła powództwo  cywilne przeciwko Skarbowi Państwa na podstawie art. 417 § 2 k.c.  (wartość roszczenia została ustalona na 32 000 000 PLN). Skarżąca spółka  wniosła o odszkodowanie za działania Inspektora, który wycofał z rynku  suplement diety C, co doprowadziło do zniszczenia jej zapasów.

87. W dniu 8 lutego 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo uznając, że decyzją z dnia 10 września 2010 r. powodowi nie nakazano zniszczenia całego zapasu C, uczynił to z własnej inicjatywy. Po zniszczeniu wszystkich serii  suplementu C inspektor słusznie umorzył postępowanie w dniu 6 listopada  2013 r. Sąd stwierdził brak związku  przyczynowego między decyzją administracyjną sprzeczną z prawem a  szkodą, na jaką powoływała się powodowa spółka.

88. W ocenie sądu decyzja z dnia 10 września 2010 r. wycofała z  rynku istniejącą serię suplementu C, ale powódka mogła ponownie wprowadzić produkt na rynek. Ponadto spółka nie wykazała, że ponowne wprowadzenie produktu na rynek było niemożliwe, ponieważ inspektor  pozostawił na swojej stronie internetowej informację o wycofaniu się z rynku. Ponadto sąd oparł się na opinii Krajowego Instytutu  Farmaceutycznego, w której wskazano, że suplement C był w  rzeczywistości produktem leczniczym i w związku z tym inspektor był właściwy do wycofania go z rynku. W konsekwencji decyzja inspektora  byłaby taka sama, gdyby postępował zgodnie z prawem.

89. Wreszcie sąd uznał, że skarżąca spółka nie może domagać się  odszkodowania również dlatego, że działała sprzecznie z zasadami współżycia społecznego, o których mowa w art. 5 kodeksu cywilnego. Spółka włączyła do swojego  suplementu diety aktywną cząsteczkę, która miała poważne skutki uboczne oraz  przeciwwskazania i powinna być wydawana wyłącznie na receptę przez lekarza. Ulotka suplementu diety C nie zawierała informacji o aktywnej cząsteczce S w jego składzie, zwiększając tym samym ryzyko  przedawkowania. Inspektor działał zatem w celu ochrony zdrowia i  życia ludzkiego.

91. W dniu 30 października 2017 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie  oddalił apelację podzielając ocenę sądu pierwszej  instancji.

92. W dniu 5 lutego 2018 r. skarżąca spółka wniosła skargę kasacyjną  do Sądu Najwyższego.

93. W dniu 25 marca 2019 r. Sąd Najwyższy, orzekając w składzie  trzech sędziów Izby Cywilnej, oddalił skargę kasacyjną. Skład orzekający  składał się z sędziów T.S., J.M-K i K.Z. Sędziowie ci zostali rekomendowani przez KRS w dniu 28 sierpnia 2018 r. KRS (uchwała nr 330/2018) i mimo odwołania się od tej uchwały innych kandydatów oraz postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego o wstrzymaniu wykonania uchwały nr 330/2018, Prezydent RP w dniu 10 października 2018 r podjął decyzję o powołaniu kandydatów rekomendowanych przez KRS.

W orzeczeniu z 25 marca 2019 roku  w sprawie o odszkodowanie z powództwa Advance Pharma Sąd Najwyższy powtórzył, że nie wykazano istnienia związku  przyczynowego między decyzją administracyjną sprzeczną z prawem a  szkodą, na jaką powoływała się powodowa spółka.

                                                  Zasady ogólne

294. W ww. wyroku w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson, § 218,Wielka Izba Trybunału wyjaśniła zakres i znaczenie pojęcia „sądu ustanowionego ustawą”. Trybunał powtórzył, że celem wymogu „sądu” „ustanowionego na mocy ustawy” jest zapewnienie, by „organizacja sądownicza w społeczeństwie demokratycznym nie była uzależniona od uznania władzy wykonawczej, lecz by była regulowana ustawą pochodzącą z Parlamentu” (tamże, § 214 z dalszymi odesłaniami). Trybunał przeanalizował poszczególne elementy tego pojęcia i rozważył, w jaki sposób powinny one być interpretowane w taki sposób, aby jak najlepiej odzwierciedlały jego cel i ostatecznie zapewniały rzeczywistą skuteczność oferowanej przez nie ochrony.

295. Co się tyczy pojęcia „sądu”, oprócz wymogów wynikających z utrwalonego orzecznictwa Trybunału, nierozerwalnie wpisuje się ono w samo pojęcie, że „sąd” składa się z sędziów wybranych na podstawie osiągnięć, tj. sędziów spełniających wymogi kompetencji i integralności moralnej. Trybunał zauważył, że im wyższy sąd w hierarchii sądowej, tym bardziej wymagające powinny być kryteria wyboru (tamże, § 220 -222).

296. W odniesieniu do pojęcia „ustanowiony” Trybunał odniósł się do celu tego wymogu, jakim jest ochrona sądownictwa przed bezprawnymi wpływami zewnętrznymi, w szczególności ze strony władzy wykonawczej, ale również ustawodawcy lub samego wymiaru sprawiedliwości. W związku z tym Trybunał stwierdził, że proces powoływania sędziów stanowi nieodłączny element pojęcia „ustanowionego przez prawo” i wymaga ścisłej kontroli. Naruszenie prawa regulującego proces powoływania sędziów może spowodować, że udział właściwego sędziego w rozpoznawaniu sprawy jest „nieprawidłowy”(tamże, §§ 226-227).

297. W odniesieniu do wyrażenia „z mocy prawa” Trybunał wyjaśnił, że trzeci element oznacza również „sąd ustanowiony zgodnie z prawem”. Zauważył on, że właściwe przepisy krajowe dotyczące powoływania sędziów powinny być sformułowane w sposób jednoznaczny, w miarę możliwości, tak aby nie dopuszczać arbitralnych ingerencji w proces mianowania (tamże, §§ 229-230).

298. Następnie Trybunał zbadał związek między wymogiem istnienia „sądu ustanowionego ustawą” a warunkami niezależności i bezstronności. Prawo do „sądu ustanowionego na mocy ustawy” jest samodzielnym prawem na mocy art. 6 ust. 1 konwencji. W orzecznictwie Trybunału wskazano na bardzo ścisły związek między tym konkretnym prawem a gwarancjami „niezależności” i „bezstronności”. Wymogi instytucjonalne określone w art. 6 ust. 1 miały wspólny cel, jakim jest utrzymanie podstawowych zasad praworządności i podziału władzy. Trybunał stwierdził, że w ramach wymogu „sądu ustanowionego ustawą” należy systematycznie badać, czy zarzucana nieprawidłowość w danej sprawie jest na tyle poważna, że narusza wyżej wymienione podstawowe zasady i podważa niezawisłość danego sądu (tamże, § 231-234).

299. W celu dokonania oceny, czy nieprawidłowości w danej procedurze powoływania sędziów były tak poważne, że pociągały za sobą naruszenie prawa do sądu ustanowionego ustawą, oraz czy równowaga między konkurującymi zasadami została zachowana przez organy państwowe, Trybunał opracował kryterium progowe składające się z trzech kryteriów, rozpatrywanych łącznie (tamże, § 243).

300. Po pierwsze, co do zasady musi istnieć oczywiste naruszenie prawa krajowego w tym sensie, że naruszenie musi być obiektywnie i rzeczywiście możliwe do zidentyfikowania. Jednakże brak takiego naruszenia nie wyklucza możliwości naruszenia prawa do sądu ustanowionego ustawą, ponieważ postępowanie, które wydaje się być zgodne z przepisami krajowymi, może jednak przynieść rezultaty niezgodne z przedmiotem i celem tego prawa. W takim przypadku Trybunał musi przeprowadzić badanie w ramach drugiej i trzeciej części poniższego kryterium, stosownie do przypadku, w celu ustalenia, czy wyniki stosowania odpowiednich przepisów krajowych były zgodne ze szczególnymi wymogami prawa do „sądu ustanowionego przez prawo” w rozumieniu konwencji (tamże, § 244-245).

301. Po drugie, przedmiotowe naruszenie należy oceniać w świetle przedmiotu i celu wymogu „sądu ustanowionego ustawą”, jakim jest zapewnienie zdolności wymiaru sprawiedliwości do wykonywania swoich obowiązków bez zbędnej ingerencji, a tym samym do zachowania praworządności i podziału władzy. W związku z tym należy uznać, że naruszenia o charakterze czysto technicznym, które nie mają wpływu na legalność procesu mianowania, nie przekraczają odpowiedniego progu. Natomiast działania sprzeczne z podstawowymi zasadami powoływania oraz takie, które w inny sposób mogą niweczyć cel i skutek wymogu „ustanowionego przez prawo”, stanowią naruszenie tego wymogu (tamże, § 246).

302. Po trzecie, kontrola sprawowana przez sądy krajowe co do do skutków prawnych – w odniesieniu do praw jednostki wynikających z konwencji – naruszenia krajowego przepisu dotyczącego powoływania sędziów odgrywa istotną rolę w ustaleniu, czy takie naruszenie stanowi naruszenie prawa do „sądu ustanowionego przez prawo”, a zatem stanowi część samego testu. Ocena skutków prawnych takiego naruszenia przez sądy krajowe musi być dokonywana na podstawie odpowiedniego orzecznictwa konwencji i wynikających z niego zasad (tamże, §§ 248 i 250).

                           Zastosowanie powyższych zasad w niniejszej sprawie

(i) Uwagi wstępne

303. Powyższe zasady zostały niedawno zastosowane przez Trybunał w szeregu spraw dotyczących Polski (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie Xero Flor w Polsce sp. z o.o., §§ 243-291; Reczkowicz, cytowany powyżej, §§ 216-282; oraz ww. wyrok w sprawie Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce, §§ 272-355).

304. W niniejszej sprawie domniemane naruszenie prawa do „sądu ustanowionego ustawą” dotyczy utworzenia Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, w której skład wchodzą sędziowie, którzy zostali powołani na ich stanowiska w postępowaniu przy udziale KRS ustanowionej ustawą zmieniającą z 2017 r. W szczególności skarżąca spółka twierdziła, że sędziowie tej izby zostali powołani przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z rekomendacji KRS z oczywistym naruszeniem prawa krajowego oraz zasad praworządności, podziału władzy i niezawisłości sądownictwa.

305. W związku z tym Trybunał zbada, czy okoliczność, że sprawa skarżącej spółki została rozpatrzona przez Izbę Cywilną Sądu Najwyższego, obradującą w składzie sędziów, którzy zostali powołani w zaskarżonym postępowaniu, spowodowała naruszenie prawa skarżącej spółki do „sądu ustanowionego ustawą”. Dokona tego w świetle-trzystopniowego testu sformułowanego przez Trybunał w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson (przywołanego powyżej, § 243) i zastosowanego w wyrokach kończących postępowanie w sprawach Xero Flor w Polsce sp. z o.o. i Reczkowicz.

(ii) W przedmiocie oczywistego naruszenia prawa krajowego

(α) Kwestie będące przedmiotem postępowania przed Trybunałem i zakres jego kontroli

306. W ramach pierwszego elementu testu Trybunał musi ustalić, czy w postępowaniu w sprawie powołania sędziów do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego doszło do naruszenia właściwego prawa krajowego. Strony nie zgodziły się w tej kwestii. Na poparcie swoich argumentów powoływały się na sprzeczne poglądy wyrażone z jednej strony przez Sąd Najwyższy, Naczelny Sąd Administracyjny i TSUE, a z drugiej strony przez Trybunał Konstytucyjny w swoich orzeczeniach wydanych w latach 2017-2021.

307. Skarżąca spółka powołała się na orzecznictwo TSUE i oparła się w szczególności na rozważaniach Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 5 grudnia 2019 r. i w uchwale z dnia 23 stycznia 2020 r., podkreślając, że Sąd Najwyższy i TSUE z dnia 19 listopada 2019 r. (sprawy nr C 585/18-, C 624/18-i C-625/18) wyraźnie stwierdziły naruszenie prawa krajowego i międzynarodowego oraz zasad praworządności, podziału władzy i niezależności sądownictwa w procesie powoływania sędziów na wnioski „nowej” KRS. Oparła się również na stanowisku TSUE zawartym w wyroku z dnia 2 marca 2021 r. (sprawa C-824/18), zgodnie z którym kolejne zmiany usuwające możliwość odwołania się od uchwał KRS przez kandydatów, których nie rekomendowano, w połączeniu z innymi okolicznościami, mogą sugerować, że władze polskie działały z zamiarem uniemożliwienia jakiejkolwiek kontroli sądowej mianowania dokonanego na podstawie takich uchwał. W szczególności skarżąca spółka twierdziła, że prawo krajowe zostało naruszone, po pierwsze, w wyniku zmiany strukturalnej w sposobie wyboru sędziów KRS na mocy ustawy zmieniającej z 2017 r., po czym nie była ona już niezależna od władzy ustawodawczej i wykonawczej. W związku z tym udział KRS w wyborze i rekomendowaniu kandydatów na stanowiska sędziów Sądu Najwyższego oraz jej rekomendacje wybranych osób przedstawione Prezydentowi zakłóciły procedurę powoływania sędziów. Po drugie, opierając się na wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 maja 2021 r. oraz na wyrokach TSUE z dnia 19 listopada i 2 marca 2021 r., skarżąca spółka podniosła, że brak kontroli sądowej uchwał KRS rekomendującej kandydatów na stanowiska w Sądzie Najwyższym, wynikający z szeregu zmian legislacyjnych, stanowił kolejne rażące naruszenie prawa krajowego. Argumentację ten uzupełnili ponadto: Komisarz Praw Człowieka, Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” oraz Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Podkreślili oni, że Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej uniemożliwił kontrolę sądową nominacji do Izby Cywilnej, ponieważ pomimo toczącego się postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym w przedmiocie odwołań od uchwały KRS nr 330/2018 rekomendującej sędziów do Izby Cywilnej oraz postanowienia zabezpieczającego o wstrzymaniu wykonania tej uchwały, powołał sędziów rekomendowanych przez KRS.

Po trzecie, skarżąca spółka utrzymywała, że Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej naruszył również prawo krajowe z powodu ogłoszenia przez niego wolnych stanowisk w Sądzie Najwyższym bez kontrasygnatu Prezesa Rady Ministrów. Spowodowało to nieważność ab initio jego nominacji kandydatów rekomendowanych wcześniej przez KRS.

308. Rząd stwierdził natomiast, że reforma KRS i Sądu Najwyższego została przeprowadzona zgodnie z Konstytucją i ustawodawstwem krajowym. Podkreślili, że zmiana przepisów prawnych regulujących organizację KRS, przyznająca Sejmowi uprawnienie do wyboru sędziów KRS, została wprowadzona ustawą zmieniającą z 2017 r. w celu wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 czerwca 2017 r., uznając, że zarówno indywidualny charakter kadencji sędziów KRS, jak i sposób ich wyboru na podstawie ustawy z 2011 r. o KRS są niezgodne z konstytucją. Ponadto rządu ogłoszenie przez Prezydenta o wolnych stanowiskach w Sądzie Najwyższym nie wymaga kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. W odniesieniu do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r. rząd uznał, że nie ma ona zastosowania do nowo mianowanych sędziów Izby Cywilnej. Przede wszystkim została ona wydana po wydaniu wyroku w sprawie spółki skarżącej, podczas gdy zgodnie z uchwałą wykładnia art. 379 § 4 k.p.c., zgodnie z którą skład orzekający złożony z sędziów powołanych z rekomendacji KRS jest „niezgodny z przepisami prawa” nie powinien mieć zastosowania do orzeczeń wydanych przed datą tej uchwały. Ponadto, zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, skutki wyroku z dnia 6 maja 2021 r. nie dotyczyły systemowej ważności powoływania sędziów przez Prezydenta RP.  Ponadto w wyroku z dnia 20 kwietnia 2020 r. Trybunał Konstytucyjny uznał, że powyższa uchwała była niezgodna z kilkoma przepisami konstytucyjnymi.

309. Mając do czynienia z dwoma zasadniczo przeciwstawnymi poglądami sądów polskich najwyższych co do tego, czy doszło do oczywistego naruszenia prawa krajowego, Trybunał podkreśla, tak jak to czynił już wielokrotnie, że zazwyczaj odmawia oceny wykładni dokonanej przez sądy krajowe w kwestii oczywistego naruszenia prawa krajowego, obiektywnie i rzeczywiście możliwego do zidentyfikowania, chyba że ustalenia sądu krajowego można uznać za arbitralne lub oczywiście nieracjonalne (zob. ww. wyrok w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson, § 244, z dalszymi odesłaniami do orzecznictwa Trybunału; oraz ww. wyrok w sprawie Reczkowicz, § 230). Jednakże po stwierdzeniu naruszenia odpowiednich przepisów krajowych ocena skutków prawnych takiego naruszenia przez sądy krajowe musi zostać przeprowadzona w oparciu o odpowiednie orzecznictwo konwencji i wynikające z niego zasady. W przypadku gdy sądy krajowe należycie oceniły okoliczności faktyczne i zarzuty w świetle norm konwencji, odpowiednio wyważyły w sporne interesy i wyciągnęły niezbędne wnioski, Trybunał potrzebowałby ważnych powodów, aby zastąpić własną oceną stanowisko sądów krajowych. W związku z tym, o ile sądy krajowe dysponują swobodą, są one jednak zobowiązane do przestrzegania swoich obowiązków wynikających z konwencji (zob. ww. wyrok w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson, § 251, z dalszymi odesłaniami do orzecznictwa Trybunału).

310. Zadaniem Trybunału w niniejszej sprawie nie jest zatem rozstrzyganie istniejącego konfliktu co do stosowania i wykładni prawa krajowego, ani zastępowanie sądów krajowych przy ocenie mających zastosowanie przepisów, lecz zbadanie, w świetle powyższych zasad, czy sądy polskie w swoich orzeczeniach zachowały wymaganą równowagę między poszczególnymi interesami oraz czy wyciągając wnioski, należycie uwzględniały i szanowały normy konwencji (zob. ww. wyrok w sprawie Reczkowicz, § 231).

                                            krajowe ramy prawne

311. W odniesieniu do krajowych przepisów prawa mających zastosowanie do procedury powoływania sędziów bezsporne jest, że są one określone w Konstytucji, ustawie z 2011 r. o KRS zmienionej ustawą zmieniającą z 2017 r. i późniejszymi ustawami zmieniającymi oraz w ustawie z 2017 r. o Sądzie Najwyższym. Zgodnie z tymi przepisami sędziowie są powoływani do wszystkich szczebli i rodzajów sądów, w tym Sądu Najwyższego, przez Prezydenta RP na wniosek KRS – rekomendację wydaną przez KRS po przeprowadzeniu konkursowej procedury naboru, w której ocenia kandydatów. Wniosek KRS do Prezydenta RP jest warunkiem sine qua non powołania sędziego. Prezydent nie może mianować sędziego, który nie otrzymał rekomendacji KRS.

312. KRS jest organem konstytucyjnym, którego główną rolą, zgodnie z art. 186 § 1 Konstytucji, jest ochrona niezawisłości sądów i sędziów. Skład KRS określa art. 187 ust. 1 konstytucji, który stanowi, że KRS składa się z: 1) Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz osoby powołanej przez Prezydenta RP; (2) piętnastu sędziów wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych; oraz (3) czterech posłów wybranych przez Sejm oraz dwóch senatorów wybranych przez Senat. Zgodnie z art. 187 § 4 Konstytucji struktura organizacyjna, zakres działalności i procedury pracy KRS, a także sposób wyboru jej członków są określone w statucie (zob. wyrok w sprawie Reczkowicz, §§ 232-233).

        W przedmiocie pierwszego domniemanego naruszenia prawa krajowego – braku niezależności KRS od władzy wykonawczej i ustawodawczej

313. Jak wskazano powyżej, pierwszy argument skarżącej spółki jest taki, że pierwotne oczywiste naruszenie prawa krajowego wynikało z ustawy z 2017 r., która zmieniła sposób wyboru piętnastu członków wymiaru sprawiedliwości KRS, którzy odtąd byli wybierani przez Sejm, a nie, jak poprzednio, przez sędziów, co doprowadziło do utraty niezależności tego organu od władzy ustawodawczej i wykonawczej.

314. Zakwestionowana ustawa jest nieodłączną częścią przepisów dotyczących reorganizacji polskiego sądownictwa zainicjowanych przez rząd w 2017 r. i jako taka musi być postrzegana w kontekście skoordynowanych zmian prawa polskiego dokonanych w tym celu, a także z uwagi na fakt, że  na te zmiany i ich wpływ na polski system sądowy, zwróciły uwagę i wzbudziły obawy licznych organizacji i organów międzynarodowych oraz były przedmiotem szeregu postępowań przed TSUE.

315. Zdaniem rządu ustawa zmieniająca z 2017 r. została wprowadzona w celu wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 czerwca 2017 r., w którym stwierdzono, że przepisy regulujące procedurę wyboru członków KRS spośród sędziów sądów powszechnych i administracyjnych są niezgodne z art. 187 § 1 ust. 2 w związku z art. 2 Konstytucji, który ustanawia zasadę praworządności. Poprzednio sędziowie do KRS byli wybierani przez sędziów, co do czasu wydania ww. wyroku z dnia 20 czerwca 2017 r. było utrwalone w polskim porządku prawnym i potwierdzone przez Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 18 lipca 2007 r.  Polski rząd, zgodnie ze stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego w wyroku z czerwca 2017 r., argumentował, że poprzedni model został zastąpiony „bardziej demokratycznym” i że zmiana ta wynikała z konieczności usunięcia – ich zdaniem nieuzasadnionego – odmiennego traktowania sędziów na różnych szczeblach sądów, co dyskryminowało sędziów orzekających w sądach niższej instancji, ponieważ nie zapewniało im równych szans kandydowania w wyborach.

316. W sprawie Reczkowicz, która dotyczyła równoległej procedury powoływania sędziów do Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego, dogłębnie zbadano nowy model wyboru sędziów KRS w świetle podobnych argumentów stron i pozostałych uczestników postępowania, a także różnych orzeczeń Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego. W swojej ocenie wzięto również pod uwagę wyroki TSUE i opinie rzecznika generalnego wydane w kontekście reorganizacji polskiego sądownictwa, wraz z licznymi sprawozdaniami i oświadczeniami innych instytucji międzynarodowych, w tym Rady Europy, Organizacji Narodów Zjednoczonych i Unii Europejskiej. Biorąc pod uwagę, że siedmiu nowych sędziów Izby Cywilnej zostało powołanych w identycznej procedurze, wszystkie rozważania i ustalenia Trybunału dotyczące KRS oraz  naruszenia prawa krajowego spowodowanego udziałem KRS w procedurze mianowania, są równie ważne w niniejszej sprawie.

317. Dotyczy to w szczególności wagi, jaką Trybunał przypisał wyrokowi Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 5 grudnia 2019 r. oraz w uchwale z dnia 23 stycznia 2020 r. stwierdzającej, że procedura powoływania sędziów z udziałem KRS ustanowiona na mocy ustawy zmieniającej z 2017 r. jest sprzeczna z ustawą (tamże, § 251-264). Połączone izby składające się z 59 sędziów stwierdziły w uchwale, że po zmianie procedury wyborczej na podstawie ustawy zmieniającej z 2017 r. i w okolicznościach, w których została utworzona KRS, organ ten nie posiadał niezbędnej niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz że sąd, w skład którego wchodziła osoba wyznaczona przez KRS– był sprzeczny z prawem i stanowił naruszenie art. 47 Karty, art. 6 § 1 konwencji oraz art. 45 § 1 Konstytucji RP. Wnioski te zostały wyciągnięte po dogłębnej i starannej ocenie właściwego prawa polskiego z punktu widzenia podstawowych standardów konwencji i prawa Unii, a także w zastosowaniu wytycznych i orzecznictwa TSUE.

321. Do celów pierwszego etapu testu Ástráðssona Trybunał uznał, że doszło do oczywistego naruszenia prawa krajowego ze względu na to, że procedura powoływania sędziów z udziałem KRS, ustanowiona na mocy ustawy zmieniającej z 2017 r., była sprzeczna z prawem i normami wynikającymi z orzecznictwa Trybunału.

             Drugie domniemane naruszenie prawa krajowego – brak skutecznej kontroli sądowej uchwały KRS nr 330/2018 oraz mianowanie przez Prezydenta RP sędziów do Izby Cywilnej pomimo wstrzymania wykonania tej uchwały

332. Zobowiązanie państwa do zapewnienia procesu przez „niezależny i bezstronny sąd” zgodnie z art. 6 ust. 1 konwencji nie ogranicza się do wymiaru sprawiedliwości. Wiąże się to również z obowiązkiem władzy wykonawczej, ustawodawcy i każdego innego organu władzy państwowej do poszanowania i przestrzegania wyroków i orzeczeń sądów, nawet jeśli się z nimi nie zgadzają. W związku z tym poszanowanie przez państwo władzy sądowniczej jest niezbędnym warunkiem zaufania publicznego do sądownictwa, a w szerszym ujęciu do praworządności. Aby tak było, konstytucyjne gwarancje niezawisłości i bezstronności sądownictwa nie są wystarczające. Należy je skutecznie włączyć do codziennych postaw i praktyk administracyjnych.

333. Natomiast w niniejszej sprawie władza wykonawcza, w drodze powołania sędziów do Izby Cywilnej pomimo toczącej się kontroli sądowej uchwały nr 330/2018, oraz ustawodawca, interweniując w toczących się postępowaniach sądowych w celu zniesienia wszelkich prawnych lub praktycznych skutków kontroli sądowej, wykazywały postawę, którą można uznać jedynie za całkowicie lekceważącą niezawisłość i rolę władzy sądowniczej. Działania te zostały oczywiście podjęte z ukrytym motywem nie tylko wywarcia wpływu na wynik toczącego się postępowania sądowego, ale także uniemożliwienia prawidłowej oceny zgodności z prawem uchwały, w której rekomendowano kandydatów na stanowiska sędziowskie, a tym samym pozbawienia jakiejkolwiek kontroli sądowej uchwały. Miały one na celu zapewnienie, by powoływanie sędziów zgodnie z rekomendacją KRS – organu, nad którym władza wykonawcza i prawodawcza miały nieograniczony wpływ – było skuteczne,  nawet kosztem osłabienia autorytetu Naczelnego Sądu Administracyjnego, jednego z najwyższych sądów tego kraju, i pomimo ryzyka powołania niezgodnego z prawem sądu. W związku z tym można mówić o rażącym naruszeniu wymogów rzetelnego procesu w rozumieniu art. 6 ust. 1 konwencji oraz o niezgodności z zasadą praworządności.

334. Oceniając wszystkie analizowane okoliczności, Trybunał stwierdza, że zarówno ingerencja ustawodawcy w trwającą kontrolę sądową zgodności z prawem uchwały KRS nr 330/2018, jak i powołanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej siedmiu sędziów do Izby Cywilnej w związku z sporną uchwałą, mimo że jej wykonanie zostało wstrzymane, stanowiło oczywiste naruszenie prawa krajowego. Zachowanie najwyższego organu wykonawczego państwa, które poprzez umyślne działania nieuwzględniające wiążącego orzeczenia sądowego i poprzez faits accomplis ingeruje w przebieg wymiaru sprawiedliwości, w celu znieważenia i pozbawienia sensu toczącej się kontroli sądowej mianowania sędziów, można uznać jedynie za rażące naruszenie praworządności.

        Wymogi pierwszego etapu testu Ástráðsson zostały zatem spełnione również w odniesieniu do drugiego domniemanego naruszenia prawa krajowego.

        Trzecie domniemane naruszenie prawa krajowego – brak kontrasygnatu Prezesa Rady Ministrów w sprawie ogłoszenia przez Prezydenta RP o wolnych stanowiskach w Sądzie Najwyższym

335. Biorąc pod uwagę, że, jak ustalono powyżej, proces powoływania sędziów do Izby Cywilnej był z natury wadliwy ze względu na zaangażowanie KRS jako organu pozbawionego niezależności od ustawodawcy i władzy wykonawczej, a także fakt, że późniejsze powołanie przez Prezydenta RP sędziów do tej izby naruszało zasadę praworządności, Trybunał nie uznaje za konieczne sprawdzania, czy ponadto doszło do odrębnego naruszenia prawa krajowego wynikającego z faktu, że ogłoszenie przez Prezydenta wolnych stanowisk w Sądzie Najwyższym zostało dokonane bez kontrasygnatury Prezesa Rady Ministrów.

            Ocena, czy powyższe naruszenia prawa krajowego dotyczyły podstawowej zasady postępowania w sprawie mianowania sędziów

336. Przy ustalaniu, czy dana wada w procesie powoływania sędziów była tak poważna, że stanowiła naruszenie prawa do „sądu ustanowionego ustawą”, należy wziąć pod uwagę między innymi cel naruszonej ustawy, a mianowicie, czy ustawa miała zapobiegać nadmiernej ingerencji władzy wykonawczej lub ustawodawcy w sądownictwo, oraz czy przedmiotowe naruszenie naruszyło samą istotę prawa do „sądu ustanowionego ustawą” (zob. ww. wyrok w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson, §§ 226 i 255).

339. W odniesieniu do stopnia niezależności KRS i kwestii, czy doszło do nieuzasadnionej ingerencji władzy ustawodawczej i wykonawczej w proces mianowania, Trybunał chciałby się odnieść w pierwszej kolejności do różnych – i zasadniczo jednomyślnych - opinii organizacji i organów międzynarodowych, które zostały już przywołane (pkt 170—225 powyżej), zgodnie z którymi zmiany w procedurze wyboru członków KRS wprowadzone na mocy ustawy zmieniającej z 2017 r. skutkowały tym, że KRS nie była już niezależna i nie była w stanie wypełniać konstytucyjnego obowiązku ochrony niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

340. W tym kontekście Trybunał uważa również za istotne uwzględnienie okoliczności, w jakich została utworzona nowa KRS.

341. Po wejściu w życie w dniu 17 stycznia 2018 r. ustawy zmieniającej z 2017 r. Sejm przystąpił do rozpatrzenia zgłoszeń kandydatów do nowej KRS i w dniu 6 marca 2018 r. wybrał piętnastu członków wymiaru sprawiedliwości. Jak podnosi skarżąca spółka, Komisarz Praw Człowieka i Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”, wybory zostały zbojkotowane przez wspólnotę prawniczą, ponieważ tylko osiemnastu kandydatów zgłosiło się na piętnaście stanowisk do nowej KRS. Jak zauważyło Stowarzyszenie „Iustitia”, dziewięciu na piętnastu sędziów wybranych do KRS przez parlament, minister sprawiedliwości mianował wcześniej na stanowiska prezesów lub wiceprezesów sądów, a czterech sędziów zostało zatrudnionych przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Komisarz Praw Człowieka Rady Europy (zob. pkt 29 sprawozdania z dnia 28 czerwca 2019 r. w pkt 177 powyżej) i Europejska Sieć Rad Sądownictwa (zob. pkt 223 powyżej), wyrazili obawy, że większość członków obecnej KRS była albo członkami partii rządzącej, osobami sprawującymi funkcje rządowe lub wybranymi przez Parlament na podstawie rekomendacji partii rządzącej.

342. W wyroku z dnia 5 grudnia 2019 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że to władza wykonawcza, za pośrednictwem osób bezpośrednio lub pośrednio podległych mu, zaproponowała większość kandydatów do wyboru na sędziów KRS. W uchwale z dnia 23 stycznia 2020 r. stwierdzono również, że na skład KRS wywierał znaczący wpływ Minister Sprawiedliwości, który był również Prokuratorem Generalnym, co zostało to potwierdzone oficjalnym oświadczeniem ministra w Senacie Rzeczypospolitej Polskiej.

343. Zgodnie z informacjami, które są obecnie dostępne publicznie, członkowie KRS zostali wybrani przy wsparciu wąskiej grupy sędziów mających silne powiązania z władzą wykonawczą (sędziowie oddelegowani do Ministerstwa Sprawiedliwości oraz prezesi i wiceprzewodniczący sądów niedawno awansowani na te stanowiska przez Ministra Sprawiedliwości. Jak wskazał Sąd Najwyższy, pojawiły się również wątpliwości co do tego, czy wszyscy wybrani członkowie KRS spełnili wymóg prawny dotyczący poparcia przez dwudziestu pięciu aktywnych sędziów.

344. W świetle powyższych rozważań należy stwierdzić, że na mocy ustawy zmieniającej z 2017 r., która pozbawiła sądowniczego prawa do wyboru sędziów KRS – prawa przyznanego jej na mocy poprzednich przepisów i uznanego w normach międzynarodowych – uprawnienia ustawodawcze i wykonawcze wywarły decydujący wpływ na skład KRS. Ustawa praktycznie usunęła nie tylko poprzedni system przedstawicielski, ale także gwarancje niezawisłości sądownictwa w tym zakresie. Umożliwiło to władzy wykonawczej i ustawodawcy bezpośrednią lub pośrednią ingerencję w procedurę powoływania sędziów, z której organy te skorzystały – na przykład w okolicznościach związanych z zatwierdzaniem kandydatów na stanowiska sędziów KRS. Sytuację tę dodatkowo pogorszyło późniejsze powołanie sędziów do Izby Cywilnej przez Prezydenta RP, przeprowadzone z rażącym pominięciem faktu, że wstrzymano wykonanie uchwały KRS nr 330/2018 rekomendującej ich kandydatury.

345. Mając na uwadze wszystkie powyższe okoliczności, Trybunał doszedł do wniosku, że stwierdzone przez niego naruszenia prawa krajowego, wynikające z nieprzestrzegania praworządności, zasady podziału władzy i niezależności sądownictwa, naruszają zakwestionowaną procedurę mianowania. W wyniku pierwszego naruszenia rekomendowanie siedmiu nowych kandydatów na stanowisko sędziego w Izbie Cywilnej – warunek sine qua non powołania przez Prezydenta RP – zostało powierzone KRS, organowi, który nie miał wystarczających gwarancji niezależności od ustawodawcy i władzy wykonawczej. Naruszenie to zostało spotęgowane i w efekcie utrwalone przez ustawodawcę i Prezydenta RP w sposób rażący wbrew praworządności w celu pozbawienia sensu kontroli sądowej uchwały KRS rekomendującej kandydatów. Procedura powoływania sędziów, która, jak w niniejszej sprawie, ujawnia nienależny wpływ władzy ustawodawczej i wykonawczej na powoływanie sędziów, jest sama w sobie niezgodna z art. 6 § 1 konwencji i jako taka stanowi zasadniczą nieprawidłowość mającą negatywny wpływ na cały proces nominacyjny i podważającą legalność sądu złożonego z tak powołanych sędziów.

346. Podsumowując, naruszenia procedury mianowania siedmiu sędziów do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, w tym trzech sędziów, którzy rozpatrywali sprawę spółki skarżącej, były tak poważne, że naruszały istotę prawa skarżącej spółki do „sądu ustanowionego ustawą”.

349. Trybunał ustalił, że w dwóch przypadkach doszło do oczywistego naruszenia prawa krajowego, które miało negatywny wpływ na podstawowe zasady proceduralne dotyczące powoływania sędziów do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego. Po pierwsze, powołanie nastąpiło na podstawie rekomendacji KRS ustanowionej na mocy ustawy zmieniającej z 2017 r., organu, który nie zapewnia już wystarczających gwarancji niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Po drugie, polski ustawodawca interweniował w proces powołania, niwecząc skutki trwającej kontroli sądowej uchwały KRS nr 330/2018. Prezydent RP, pomimo, że wykonanie tej uchwały – zgodnie z którą siedmiu sędziów zostało powołanych do Izby Cywilnej, w tym również ci, którzy rozpatrywali sprawę skarżącej spółki – zostało wstrzymane przez Naczelny Sąd Administracyjny, a ważność tej uchwały nie została jeszcze zbadana przez ten sąd, wyznaczył ich do pełnienia urzędu sędziego z oczywistym naruszeniem praworządności.

350. Uwzględniając ogólną ocenę dokonaną w ramach opisanego powyżej trzyetapowego testu, Trybunał stwierdza, że skład sądu w Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego, który rozpoznawał sprawę skarżącej, nie był „sądem ustanowionym ustawą”.

351. W związku z tym doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 konwencji.

363. Trybunał przypomina, że na mocy art. 46 wysokie umawiające się strony zobowiązały się do przestrzegania prawomocnych wyroków Trybunału w każdej sprawie, w której są stronami, przy czym wykonanie orzeczenia jest nadzorowana przez Komitet Ministrów. Wynika z tego w szczególności, że wyrok, w którym Trybunał stwierdza naruszenie, nakłada na pozwanego państwo członkowskie obowiązek prawny nie tylko do zapłaty kwot przyznanych w ramach słusznego zadośćuczynienia na podstawie art. 41, ale również do wybrania, pod nadzorem komitetu ministrów, ogólnych lub, w stosownych przypadkach, indywidualnych środków, które mają zostać przyjęte w ich krajowym porządku prawnym, w celu położenia kresu stwierdzonemu przez Trybunał naruszenia i naprawienia w miarę możliwości skutków. Z zastrzeżeniem kontroli ze strony Komitetu Ministrów, państwo pozwane ma swobodę wyboru środków, za pomocą których wywiąże się ze swoich zobowiązań prawnych wynikających z art. 46 konwencji, pod warunkiem że środki te są zgodne z wnioskami zawartymi w wyroku Trybunału (zob. między innymi wyroki: Scozzari i Giunta przeciwko Włochom, nr 39221/98 i 41963/98, § 249 EKPC 2000-VIII; Broniowski przeciwko Polsce, nr 31443/96, § 192, EKPC 2004-V; i Stanev przeciwko Bułgarii [wielka izba], nr 36760/06, § 254 EKPC z 2012 r., wraz z dalszymi odesłaniami do orzecznictwa Trybunału.

364. Wnioski Trybunału dotyczące niezgodności procedury powoływania sędziów z udziałem KRS z wymogami „niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego na mocy prawa” zgodnie z art. 6 ust. 1 konwencji będą miały wpływ na ocenę podobnych skarg w innych toczących się lub przyszłych sprawach. Stwierdzone w niniejszej sprawie braki w tym postępowaniu w odniesieniu do nowo powołanych sędziów Izby Cywilnej Sądu Najwyższego oraz ww. wyroku w sprawie Reczkowicz w odniesieniu do Izby Dyscyplinarnej tego sądu oraz ww. wyroku w sprawie Dolińska -Ficek i Ozimekw odniesieniu do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych miały już negatywny wpływ na istniejące nominacje i mogą systematycznie wpływać na przyszłe nominacje sędziów, nie tylko do innych izb Sądu Najwyższego, ale także do sądów powszechnych, wojskowych i administracyjnych.

Naruszenie praw skarżącego wynikało z nowelizacji polskiej ustawy, która pozbawiła sędziów prawa wyboru sędziów do KRS i umożliwiła władzy wykonawczej i ustawodawcy bezpośrednią lub pośrednią ingerencję w procedurę powoływania sędziów, co systematycznie podważa legalność sądu złożonego z tak powołanych sędziów. W tej sytuacji i w interesie praworządności oraz zasad podziału władzy i niezależności sądownictwa konieczne jest podjęcie szybkich działań naprawczych ze strony państwa polskiego.

365. W tym kontekście państwo pozwane ma do dyspozycji różne możliwości; nieunikniony jest jednak wniosek, że dalsze funkcjonowanie KRS na podstawie ustawy zmieniającej z 2017 r. oraz jej zaangażowanie w procedurę powoływania sędziów utrwala dysfunkcję systemową określoną powyżej przez Trybunał i może w przyszłości prowadzić do potencjalnie wielokrotnych naruszeń prawa do „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego przez prawo”, co prowadzi do dalszego pogłębienia kryzysu praworządności w Polsce.

         Z tych względów Trybunał jednogłośnie stwierdza, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 konwencji w odniesieniu do prawa spółki skarżącej do niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego na podstawie ustawy.

       Trybunał orzekł ponadto, że w terminie trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia zgodnie z art. 44 § 2 konwencji państwo pozwane wypłaca spółce wnioskującej następujące kwoty przeliczane na walutę państwa pozwanego według kursu obowiązującego w dniu zawarcia ugody:

(i) 15 000 EURO plus podatek w odniesieniu do szkód niemajątkowych;

(ii) 3 000 EURO plus wszelkie podatki, które mogą być obciążane przedsiębiorstwo, w odniesieniu do kosztów i wydatków.


Drukuj   E-mail