SSP "Iustitia" otrzymało z Ministerstwa Sprawiedliwości do zaopiniowania projekt z 18.10.2013 r. założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. W związku z tym projektem Zespół ds. Cywilnych wraz ze współpracownikami przygotował stanowisko, które prezentujemy poniżej.
Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia, po zapoznaniu się z projektem z 18.10.2013 r. założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich stwierdza, że zmierza on do uregulowania uznawanych standardów.
Pod rozwagę przedstawiamy więc tylko kilka spostrzeżeń, a mianowicie:
- pozytywnie należy ocenić kompleksowe uregulowanie funkcji dyrektora zakładu poprawczego i schroniska oraz dobranie rozwiązań na miarę rangi tego stanowiska. Pod rozwagę poddajemy celowość wyboru opcji tzw. zarządzania menadżerskiego, gdy chodzi o kierowanie placówkami tak szczególnego rodzaju. Wydaje się, że warto by opierało się on na znacznej dozie doświadczenia, związanego z pieczą nad pensjonariuszami, a nie tylko na umiejętnościach stricte z zakresu zarządzania jednostką organizacyjną. Szczegółowe obowiązki dyrektora przytaczane w dalszej części projektu dodatkowo potwierdzają to spostrzeżenie;
- co do pomysłu na scentralizowanie nadzoru nad ww. placówkami w Ministerstwie Sprawiedliwości, to z sygnałów, jakie uzyskaliśmy wynika, że są różne doświadczenia z funkcjonowania dotychczasowego modelu uwzględniającego nadzór sprawowany przez Prezesa Sądu Okręgowego. Dlatego dostrzegamy, że ta zmiana może być dobrym kierunkiem. Jednak zauważyć tu należy, iż nastąpi oddalenie nadzoru od placówki, a wobec tego wiele zależy od regulacji zapewniającej mu sprawność działania i w niej zauważamy zasadnicze miejsce na właściwe założenia;
- rozumiemy trudności organizacyjne, ale jednak budzi sprzeciw wyłączenie w art. 12 upn możliwości umieszczenia nieletniego, u którego zdiagnozowano zaburzenia, o jakich mowa w art. 12 zdanie pierwsze upn - w młodzieżowym ośrodku wychowawczym ze względu na brak możliwości zapewnienia mu opieki medycznej przez taki ośrodek. Samo uzasadnienie tego wyłączenia wskazuje, że w systemie powinno być jakieś rozwiązanie wobec sytuacji wymienionych osób, zwłaszcza że rodzaje zaburzeń u nieletnich mogą być o różnym nasileniu i nie powinni być oni z tego względu traktowani radykalniej niż jest to niezbędne; należy dążyć do utworzenia specjalistycznych ośrodków wychowawczych przewidzianych dla takich nieletnich,
- poprzeć należy starania o obligowanie rodziców do partycypowania w kosztach pobytu nieletniego w placówce, a przesunięcie zadań w tym zakresie poza sąd jest właściwym kierunkiem,
- wskazujemy, że celowe byłoby, aby w przypadku ucieczki, niepowrotu z przepustki i samowolnego oddalenia się – wprowadzić regulację analogiczną jak w przypadku osób pozbawionych wolności, czyli by odbieraniem zgłoszeń w tym zakresie i ich realizacją – zajmowała się policja (jak w art. 15 ustawy o Policji), a nie – jak obecnie jest w ukształtowanej praktyce – zawiadamiać sędziego. Skoro chodzi o osobę, co do której już orzeczono pozbawienie jej wolności, zbędne wydaje się być angażowanie sędziego. Przy tym policja działa w systemie permanentnego dyżuru, co dodatkowo uzasadnia racjonalność takiego rozwiązania;
- odnotujemy także, iż mamy sygnały od orzekających, iż utrzymywanie dwóch procedur w jednym akcie, jest utrudnieniem w jego stosowaniu,
- uważamy, że przypadku nieletnich w ciąży należałoby ustalić w ustawie minimalny czas dłuższego spaceru np. 2 godziny, aby nie było całkowitej dowolności ze strony dyrektora ww. placówek;
- pod rozważenie poddajemy, by warunki - jakim powinna odpowiadać izba przejściowa - były uregulowane w ustawie, a nie w rozporządzeniu (wspomnieć należy, przy tym iż założenia na k. 8 zamiennie używają pojęć „izba przejściowa” i „izba mieszkalna” – w projekcie w treści przepisu jest „izba przejściowa” );
- proponujemy, by w nadzorze pedagogicznym, tylko w zakresie edukacji, był jakiś rodzaj nadzoru ze strony MEN, gdyż mimo zgodności założeń z powołaną ustawą o systemie oświaty z dnia 7.09. 1991 r. i rozporządzenia MEN z dnia 7.10. 2009 r. – nadzór prowadzony w tym zakresie wyłącznie przez pedagogów zatrudnionych przez MS będzie sprzyjał powstawaniu jeszcze większych rozbieżności pomiędzy szkołami z tych placówek i szkolnictwem powszechnym.
Należy zauważyć, że to już kolejna nowelizacja omawianej ustawy. Tymczasem - mając na uwadze jej rolę - powinna być pomyślana jako stabilny, spójny akt prawa.
Zespół ds. Prawa Cywilnego ze Współpracownikami