Jesteśmy niezależnym, apolitycznym i samorządnym stowarzyszeniem polskich sędziów.
Naszą główną misją jest obrona wolności i praw obywatelskich, fundamentu demokratycznej Polski, należącej do Unii Europejskiej.
Działamy od ponad 25 lat, w tym w międzynarodowych organizacjach sędziowskich Skupiamy ponad 3 500 sędziów, najwięcej w Polsce.

Przewodnik Iustitii co do kryteriów, według których powinna być dokonywana ocena, czy sąd spełnia standardy sądu należycie obsadzonego

W uchwale składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 roku (Sygn. akt BSA I-4110-1/20) wskazano szereg kryteriów, według których powinna być dokonywana ocena, czy sąd rozstrzygający konkretną sprawę spełnia standardy sądu należycie obsadzonego, to jest przez sędziów mających przymiot niezawisłości i bezstronności. Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia na podstawie uzasadnienia powołanej uchwały przedstawia krótki przewodnik zawierający zestaw pytań, na które należy udzielić odpowiedzi przy dokonywaniu oceny (z powołaniem na poszczególne tezy). 

W przypadku sądów wyższego szczebla w strukturze organizacyjnej organów wymiaru sprawiedliwości, które mogą sprawować funkcję kontroli instancyjnej w odniesieniu do czynności i orzeczeń sądów niższych, za obowiązujący trzeba przyjąć wyższy poziom wymagań w zakresie minimalnych warunków bezstronności i niezawisłości. Te same konkretne okoliczności związane z wadliwością procesu powoływania na urząd sędziego, możliwe do tolerowania w przypadków obsadzania sądów niższego rzędu, mogą uzasadniać ocenę o braku bezstronności i niezawisłości w przypadku sądów wyższego rzędu. (teza 48)

Ocena niezawisłości i bezstronności sędziego powołanego na podstawie wskazania przez obecną Krajową Radę Sądownictwa powinna uwzględniać następujące okoliczności:

  1. Czy były badane zdolności merytoryczne, charakterologiczne i emocjonalne do sprawowania urzędu, w tym pod kątem tego, czy jest w stanie sprostać oczekiwaniu niezawisłości, czy też były badane poglądy polityczne kandydata i w jakim stopniu byłby skłonny spełnić oczekiwania polityczne (teza 17)
  1. Jaki był zakres wymagań merytorycznych i etycznych stawianych kandydatom i czy były one rzetelnie weryfikowane, z zachowaniem tych samych kryteriów oceny wobec wszystkich zabiegających o powołanie ich do pełnienia urzędu w tym samym konkursie (teza 17)
  1. Czy powołanie nastąpiło po raz pierwszy na urząd sędziego, czy wiązało się z objęciem kolejnego urzędu przez sędziego, w sądzie wyższego rzędu. (Osoby, które wcześniej zostały powołane na urząd sędziego w niebudzących wątpliwości procedurach, przystępując do konkursu na urząd sędziego w sądzie wyższego rzędu, posiadały już status sędziów w rozumieniu konstytucyjnym. Przeszły już zatem wcześniej określony, prawidłowy proces weryfikacji. Tego domniemania brak w przypadku osób powołanych na urząd sędziego w sądzie powszechnym lub wojskowym po raz pierwszy, zwłaszcza, gdy chodzi o pierwsze powołanie do sądu wyższego szczebla w sytuacji, gdy udział w postępowaniu konkursowym nie jest konsekwencją uczestnictwa w długotrwałym procesie szkolenia do zawodu sędziego, w szczególności ukończenia aplikacji sądowej lub sędziowskiej i zdania z wynikiem pozytywnym egzaminu sędziowskiego). (teza 49)
  1. W danej sprawie sąd miałby orzekać w kwestiach istotnych z punktu widzenia władzy politycznej, w szczególności dotyczącej interesów majątkowych Skarbu Państwa lub spraw karnych, w których oskarżycielem publicznym jest prokuratura (strukturalne uzależnienie Krajowej Rady Sądownictwa od władzy politycznej budzi większe wątpliwości co do dochowania wymaganych standardów) (teza 50)
  1. Czy w przypadku opartych na zasadzie kontradyktoryjności postępowań w sprawach cywilnych strony wnosiły o wyłączenie sędziego (w takich postępowaniach stanowisko stron ma znaczenie dla sformułowania oceny, czy prowadzący je sąd spełnia standard niezawisłości i bezstronności. Każda z nich może bowiem zgłosić wniosek o wyłączenie sędziego. Postawa stron prezentowana w toku postępowania, a wskazująca na brak zastrzeżeń co do zachowania niezawisłości i bezstronności sędziego nie może pozostać bez wpływu na następczą ocenę, czy doszło do naruszenia standardu bezstronności i niezawisłości sądu). (teza 51)
  1. Czy sędzia zaangażowany był bezpośrednio przed powołaniem na urząd, w jednostkach podległych Ministrowi Sprawiedliwości lub innych organach władzy wykonawczej lub Krajowej Radzie Sądownictwa. Dotyczy to okresu, w którym kierownictwo organów zwierzchnich tych jednostek kształtowane było przez większość parlamentarną uchwalającą ustawę z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa. (teza 52)
  1. Jaki był stosunek sędziego do dokonywanych zmian, publicznie wyrażany zarówno w procedurze konkursowej, jak i później, zwłaszcza w zakresie akceptacji niekonstytucyjnych działań organów władzy wykonawczej wobec sądów, w tym Sądu Najwyższego czy akceptacji utraty przez Krajową Radę Sądownictwa przymiotu niezależności. (teza 52)
  1. Czy miało miejsce zaniechanie wyłączenia się poszczególnych członków Krajowej Rady Sądownictwa w przypadkach postępowania wobec osób z nimi powiązanych. (teza 52)
  1. Czy pozytywne rozstrzyganie konkursów na urząd sędziego miało miejsce na rzecz osób uzyskujących awanse o charakterze administracyjnym w strukturze sądownictwa w drodze arbitralnych decyzji Ministra Sprawiedliwości. (teza 52)
  1. Czy procedury konkursowe zachowywały standard transparentności (część obrad Krajowej Rady Sądownictwa lub jej zespołów było utajniane albo brak możliwości zapoznania się z przebiegiem danego konkursu. (teza 52)
  1. Czy miało miejsce głosowanie przez członków Rady in pleno bez szczególnego uzasadnienia wbrew opiniom zespołów Rady. (teza 52)
  1. Czy wskazanie na urząd sędziego nastąpiło przy braku opinii organów samorządu sędziowskiego lub po uzyskaniu opinii wyraźnie ukazującej brak poparcia kandydatury, w szczególności poprzez nieuzyskanie większości głosów poparcia lub uzyskanie wyraźnie niższego poparcia niż inny kandydat startujący w tym samym konkursie, a bez racjonalnego uzasadnienia takiej decyzji albo po wcześniejszym uzyskaniu przez kandydata delegacji do sądu wyższego rzędu na podstawie arbitralnej decyzji Ministra Sprawiedliwości, nie mającej racjonalnego uzasadnienia merytorycznego związanego z jakością pracy danego sędziego lub też bez takiej delegacji, w przypadku niskiej jakości tej pracy. (teza 52)
  1. Czy wskazano osobę o oczywiście mniejszych kompetencjach w stosunku do innych osób startujących w konkursie. (teza 52)
  1. Jaki charakter ma awans, w szczególności to, jak szybko do niego doszło oraz na jakie stanowisko awansował dany sędzia. Na przykład awansowanie sędziego sądu rejonowego na stanowisko sędziego sądu apelacyjnego (tym bardziej Sądu Najwyższego) budzić może istotne wątpliwości co do jego niezależności, ze względu na podejrzenie, że swoje stanowisko zawdzięcza przede wszystkim politycznemu poparciu, a nie wiedzy prawniczej i doświadczeniu. (teza 52)
  1. Czy dana osoba spełniałaby obowiązujące kryteria wskazania na urząd sędziego także w poprawnie ukształtowanej procedurze postępowania przed Krajową Radą Sądownictwa, czy miała pozytywne opinie wynikające z rzetelnej oceny, w tym w szczególności z bezstronnych wizytacji. (teza 53)
  1. Czy sędzia podjął starania o wyjaśnienie dotyczących go wątpliwości przed przystąpieniem do rozpoznania sprawy (np. przez sygnalizację z art. 41 k.p.k. oraz art. 49 § 1 k.p.c.). (teza 53)

Konkretne okoliczności wymagają sprawdzenia za pomocą środków dowodowych dostępnych w procedurze cywilnej i karnej. Brak możliwości ich sprawdzenia ze względu na ewentualną obstrukcję Krajowej Rady Sądownictwa, organów administracji sądowej lub innych organów władzy publicznej w istocie prowadzi do potwierdzenia zastrzeżeń co do braku bezstronności i niezawisłości sądu. Brak transparentności w szczególny sposób podważa obiektywne warunki do postrzegania sądu jako bezstronnego i niezawisłego, uzasadniając przekonanie o możliwych zależnościach sędziego od określonych środowisk lub organów. Szczególnie istotne jest usunięcie wątpliwości co do samej prawidłowości powołania członków Krajowej Rady Sądownictwa: dopóki one istnieją, dopóty z przyczyn zasadniczych mogą być kwestionowane decyzje podjęte przez Radę, co może zagrozić stabilności orzeczeń sądowych wydanych z udziałem osób, których jej decyzje dotyczyły. (teza 53)


Drukuj   E-mail