Jesteśmy niezależnym, apolitycznym i samorządnym stowarzyszeniem polskich sędziów.
Naszą główną misją jest obrona wolności i praw obywatelskich, fundamentu demokratycznej Polski, należącej do Unii Europejskiej.
Działamy od ponad 25 lat, w tym w międzynarodowych organizacjach sędziowskich Skupiamy ponad 3 500 sędziów, najwięcej w Polsce.

covid-19

  • Aktualizacja rekomendacji z dnia 9 maja 2020 roku w związku z przywróceniem działalności sądów

    W związku z zawartym w naszym opracowaniu o przywróceniu pracy sądów stwierdzeniem, że na posiedzenia w sądach powinny mieć wstęp wyłącznie osoby wezwane (punkt 16), dostrzegamy – po wysłuchaniu uwag społecznych – potrzebę wyjaśnienia naszych rekomendacji.

    Opracowane wytyczne, wskazujące na wymogi o charakterze technicznym i logistycznym w aspekcie konieczności zachowania reżimu sanitarnego, nie mogą stwarzać podstawy do naruszania gwarancji procesowych, zaś w takowy sposób zostały wykorzystane, co było niezgodne  z ich celem. Znamy mizerną sytuację lokalową w sądach i z pewnością obecnie całkowite, nielimitowane otwarcie sądów dla publiczności będzie zagrożeniem dla zdrowia  obywateli. Rozprawy jednak, zgodnie z Konstytucją, powinny odbywać się w sposób jawny, dlatego też jakiekolwiek   zarządzenia prezesów sądów uniemożliwiających udział publiczności, w jakiejkolwiek formie, w posiedzeniach sądowych winny być uchylone.;

    Jedną z podstawowych zasad praworządności jest jawność rozpraw. Gwarantuje ją art.45 Konstytucji RP, a także przepisy kodeksowe - w postępowaniu cywilnym art. 9 KPC, a w postępowaniu karnym art. 355 KPK. Rozprawa jest co do zasady jest jawna, a wyjątki są wskazane w ustawach. W dobie stanu epidemicznego należy zadbać o zachowanie wszystkich praw obywatelskich w możliwie najszerszym zakresie. W stanowisku z 09.05.2020 r. Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia przedstawiło wytyczne, rekomendacje, które mają charakter techniczny, a zatem odnoszą się wyłącznie do zasad bezpieczeństwa obywateli.

    Uczestniczące w sprawie osoby oraz publiczność powinny być powiadomione o utrudnieniach lub ograniczeniach związanych z przyjętym reżimem sanitarnym w czasie epidemii z uwagi na konieczność szczególnej dbałości o życie i zdrowie obywateli, tak by nie narażać ich na nadmierne ryzyko zakażenia. Tak więc całkowite otwarcie sądów dla publiczności bez zapewnienia obywatelom bezpiecznego przebywania w budynku sądu (tj. bez możliwości zachowania odstępu społecznego) stanowi zagrożenie dla zdrowia obywateli, zaś dalsze nadzwyczaj ograniczone działanie sądów wyłącznie do spraw pilnych stanowi rażące naruszenie prawa do sądu.

    Publiczny charakter rozpraw zawsze był zależny od pojemności sali rozpraw, natomiast nie można było zakazać wstępu publiczności, wyłączyć jawności. Obecnie pojemność sal rozpraw uległa dramatycznemu zmniejszeniu ze względu na ograniczenia sanitarne. Rozpraw w części spraw nie można w ogóle bezpiecznie przeprowadzić, a w części trzeba wybierać między zezwoleniem na udział albo stron albo publiczności. Ponadto sądy nie są i w trakcie tej epidemii nie staną się przygotowane do zapewnienia bezpiecznego pobytu w budynku bliżej nieokreślonej i nieprzewidywanej liczbie osób.

    Mając na względzie § 91 regulaminu urzędowania sądów powszechnych wnosimy o uwzględnienie możliwości wprowadzenia zasad regulujących ruch osób w budynku sądu, w myśl zasady proporcjonalności (zapewniając obywatelom ochronę ich życia i zdrowia a także realizując prawo do sądu i rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki), dostosowujących liczbę osób do powierzchni sal rozpraw, tak by możliwie było zachowanie dystansu społecznego, zarówno w trakcie oczekiwana pod salą rozpraw czy też w trakcie posiedzenia sądu. W tej sytuacji konieczne jest też takie planowanie rozpraw by uwzględniać liczbę osób, które w posiedzeniu sądu będą brały udział. Za pożądane uznać należy również umożliwienie udziału publiczności w rozprawie za pomocą środków porozumiewania na odległość, jednak zwracamy uwagę, że praktycznie brak możliwości zapobieżenia nagraniu takiego posiedzenia i niekontrolowanego rozpowszechnienia go w Internecie. W tej sytuacji wydaje się konieczne wysłuchanie stron czy zgadzają się na taką formę udziału publiczności.

    Z kolei do Prezesów sądów należy opublikowanie pouczeń na stronach internetowych sądów, tak by zarówno przedstawiciele mediów, jak i osoby chcące uczestniczyć w rozprawie w charakterze publiczności zostały poinformowaniu o konieczności składania wniosków o wydanie kart wstępu na rozprawę. Limit miejsc będzie określony dla zachowania bezpieczeństwa obywateli, a jednocześnie zrealizowana zasada jawności rozprawy.

    Niemniej należy podkreślić, że obecnie sądy funkcjonują
    w warunkach kolizji dwóch wartości konstytucyjnych – jawności rozpraw oraz prawa stron do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Trzeba jednak podejmować wszystkie możliwe działania, aby zasada jawności posiedzeń sądowych była realizowana.

    W ocenie Stowarzyszenia  niedopuszczalne jest wykluczenie udziału mediów w posiedzeniach jawnych z uwagi na stan epidemii. W przypadku wiec planowania terminów rozpraw w sprawach potencjalnie mogących wzbudzić zainteresowanie mediów to do Przewodniczącego oraz Prezesa Sądu należy zapewnienie odpowiedniej sali rozpraw i  przyjąć takie zasady organizacyjne by zagwarantować możliwość udziału mediów. Podobnie również w sytuacji posiedzeń jawnych wzbudzających duże zainteresowanie społeczne, należy zapewnić salę dostosowana do liczby osób zainteresowanych a także wymogów sanitarnych. 

    Rekomendacje z dnia 9 maja 2020 roku

  • Apel do Prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego i Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobro.

    Apel do Prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego i Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobro.

    W dniu 2 listopada 2020 r. w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej opublikowano pod pozycją 1931 Rozporządzenie Rady Ministrów zmieniające rozporządzenie w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii. Zgodnie z § 24a zmienianego aktu „do dnia 4 grudnia 2020 r. w urzędach administracji publicznej lub jednostkach organizacyjnych wykonujących zadania o charakterze publicznym kierownicy urzędów administracji publicznej, dyrektorzy generalni urzędów lub kierujący jednostką organizacyjną polecają pracownikom wykonywanie pracy zdalnej, z wyjątkiem jednostek organizacyjnych sądów i prokuratury”.

    Dyskryminacyjne wyłączenie z możliwości pracy zdalnej sądów i prokuratur naraża na poważne i coraz większe niebezpieczeństwo epidemiczne nie tylko pracowników tych instytucji, ale przede wszystkim obywateli masowo wzywanych na rozprawy i posiedzenia. Możliwości techniczne polskich sądów i prokuratur wciąż nie pozwalają na zdalne przeprowadzanie większości czynności procesowych. To Minister Sprawiedliwości jest odpowiedzialny za stworzenie bezpiecznych warunków funkcjonowania sądów. Odpowiedzialności tej nie może przerzucać na reprezentujących go w sądach prezesów.

    Zarząd SSP „Iustitia” apeluje do rządzących o zapewnienie bezpiecznych warunków funkcjonowania wszystkich instytucji państwowych, w tym sądów i prokuratur. Dalsze zaniechania w tym zakresie mogą rodzić odpowiedzialność prawną, w tym Skarbu Państwa.

  • Co każdy wiedzieć powinien - zgromadzenia w dobie covid-19

  • Iustitia do lekarzy: Jesteście teraz nadzieją ludzi. Jesteśmy z Was dumni! - stanowisko Zarządu Stowarzyszenia Sędziów Polskich IUSTITIA z 30 marca 2020 roku

    Stowarzyszenie Sędziów Polskich IUSTITIA wyraża podziw i uznanie dla wszystkichlekarzy, pielęgniarek oraz pozostałych pracowników służby zdrowiaza ich zaangażowanie;w pracy z pacjentami zakażonymi wirusem COVID 19. Codziennie;personel medyczny naraża swoje zdrowie i życie w walce z rozprzestrzeniającą się epidemią. Wiemy, że swoją służbę wykonujecie w warunkach skrajnych. Mierzycie się na co dzień nie tylko z chorobą i ludzkim lękiem, ale też z błędami systemu. Trudno znaleźć słowa, które oddałyby naszą wdzięczność i szacunek.

    Jednocześnie zwracamy uwagę, że lekarze, tak samo jak inni obywatele naszego kraju, korzystają z konstytucyjnego prawa do publicznego wyrażania swoich poglądów. Wobec tego nie można zaakceptować zakazu wypowiadania się przez lekarzy na temat sytuacji epidemiologicznej w placówkach medycznych i dostrzeżonych przez nich nieprawidłowościach (pismo wiceminister zdrowia Józefy Szczurek-Żelazko z 20 marca 2020 roku skierowane do lekarzy pełniących funkcję krajowych konsultantów). Tym bardziej, że informowanie społeczeństwa
    o istotnych sprawach dotyczących zdrowia obywateli leży w interesie publicznym. 

    Tak, jak w interesie publicznym leży wskazywanie decydentom odpowiedzialnym za funkcjonowanie systemu zdrowia, na to gdzie ten system nie działa. Przedstawiciele zawodów zaufania społecznego, takich jak lekarz, nauczyciel czy prawnik, odebrali swoją edukację po to, by móc jak najlepiej służyć obywatelom swoją wiedzą i doświadczeniem. Także wtedy, kiedy wymaga to stanięcia w obronie ich praw, a z taką sytuacją mamy dziś do czynienia. Naszą powinnością jest służyć ludziom. Nie politykom. I my to wiemy. Po to państwo polskie przez lata przygotowywało nas do wykonywania naszych ról - kiedy ludziom dzieje się krzywda
    i narażane są ich podstawowe prawa, mamy obowiązek reagować.

    Dlatego lekarzom, pielęgniarkom, ratownikom medycznym i całemu personelowi medycznemu chcemy dziś - my, sędziowie - przekazać nie tylko głębokie podziękowanie, ale też nasze wyrazy solidarności.

    Organizujemy też pomoc bezpośrednią w ramach lokalnych oddziałów Iustitii. Sami wiecie najlepiej, czego potrzebują pacjenci. To Wy jesteście ekspertami i macie prawo mówić głośno, kiedy trzeba stawać w ich obronie. Formy nacisku i próby zamknięcia lekarzom ust odbiegają od standardów rozwiniętych demokracji - doświadczacie ich dziś Wy, doświadczały ich wcześniej także inne grupy.

    To Wy, zawód zaufania społecznego, jesteście teraz nadzieją ludzi.Jesteśmy z Was dumni i nie zapomnimy tego, co robicie dziś dla milionów Polaków.

    (-) Zarząd Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”

    STANOWISKO DO POBRANIA 
    .pdf
    .png


    lokalnie SSP "IUSTITIA" udziela już wsparcia w następujących miejscach:

    Kraków:
    https://krakow.wyborcza.pl/krakow/7,44425,25807113,koronawirus-przylbice-i-kilkanascie-tysiecy-zlotych-dla-szpitali.html

    Szczecin:
    https://zrzutka.pl/xuux7r?utm_medium=social&utm_source=whatsapp&utm_campaign=sharing_button

    Oddział Śląski:
    https://zrzutka.pl/vxfr4r?utm_medium=social&utm_source=whatsapp&utm_campaign=sharing_button

    Oddział Warszawski:
    https://www.facebook.com/594416134001985/posts/2631652163611695/

    Iustitia Oddział Opolski
    https://www.facebook.com/2071792419759902/posts/2627929210812884/

    Iustitia Oddział we #Wrocławiu
    https://www.iustitia.pl/wroclaw/index.php/component/content/?view=featured

    Legnica (Oddział wrocławski)
    https://e-legnickie.pl/wiadomosci-z-regionu/legnica/28437-sedziowie-z-pomoca-szpitalowi

    Poza tym akcje pomocy organizują też oddziały w Bydgoszczy, Nowym Sączu, Rzeszowie i Radomiu.

  • Iustitia prezentuje "5 przykazań sędziego w dobie pandemii" i apeluje do władz o realne zabezpieczenia dla pracowników sądów, a przede wszystkim obywateli

    Sądy w całej Polsce wracają do prac, a ich lokalowa rzeczywistość w dobie pandemii staje się szczególnie groźna. Ministerstwo Sprawiedliwości nie przygotowało systemu na to, by zapewnił obywatelom i pracownikom sądów choć minimum bezpieczeństwa.Brak informatyzacji wymusza obecność na rozprawach. Tam zaśc zekają małe, wąskie pomieszczenia, bez możliwości zachowania dystansu, bez zabezpieczeń dla stron, ich pełnomocników, świadków, z niewielką „szybką” tylko dla sędziego – to recepta na ryzyko epidemiologiczne.

    „Sądy muszą już wracać do pracy, nie ma na co czekać – sprawy obywateli muszą iść do przodu. Ale jako sędziowie, jesteśmy odpowiedzialni za to, co dzieje się na naszych salach – za pracowników, za ludzi. Nie będziemy się chować za szybką. Nie możemy akceptować choćby pozorów, że chronimy wyłącznie siebie. Dlatego po raz kolejny apelujemy do rządzących: zapewnijcie realną ochronę bezpieczeństwa – nie atrapę! Sędziom przypominamy zaś 5 złotych zasad, 5 przykazań na ten czas” – mówi sędzia Tomasz Zawiślak z zarządu IUSTITII.

    Rządzący uznali, że sądy mogą wrócić do „prawie normalnej” pracy. Mają odbywać się rozprawy, posiedzenia jawne. Bardzo często rozprawy online będą niemożliwe z powodu technologicznego zacofania wymiaru sprawiedliwości. Oznacza to, że w sądach będzie się pojawiać coraz więcej ludzi. Czy jesteśmy na to przygotowani? Czy Ministerstwo Sprawiedliwości wywiązało się ze swoich obowiązków? Czy jest bezpiecznie?! Nie.

    Smutna, żenująca rzeczywistość lokalowa wielu polskich sądów w dobie pandemii staje się tym bardziej groźna. W sieci krążą zdjęcia sal rozpraw, których wygląd jeży włos na głowie: małe, wąskie klitki, bez możliwości zachowania koniecznego dystansu, bez zabezpieczeń dla stron, ich pełnomocników, świadków – z niewielką „szybką” tylko dla sędziego. Nie trzeba być epidemiologiem, żeby stwierdzić, do czego to może doprowadzić.

    „Wieloletnie zaniedbania Ministerstwa Sprawiedliwości, brak szczegółowego planu reaktywacji sądów i chaos organizacyjny w wielu jednostkach nie zwalnia nas, sędziów, z odpowiedzialności za przestrzeganie prawa, ochronę obywateli i autorytet Państwa. Nie będziemy się chować za „szybką”. Sądy muszą już wracać do pracy, nie ma na co czekać – sprawy obywateli muszą iść do przodu. Ale nie możemy akceptować choćby pozorów, że chronimy wyłącznie siebie. Jako sędziowie, jesteśmy odpowiedzialni za to, co dzieje się na naszych salach – za pracowników, za ludzi. Sądy to nie tylko sędziowie. Bez pracowników administracyjnych i pozostałego personelu pomocniczego, w tym kuratorów, policjantów, biegłych - nie mogą funkcjonować. Dlatego po raz kolejny apelujemy do rządzących: zapewnijcie tym wszystkim ludziom, a także obywatelom, realną ochronę bezpieczeństwa – nie atrapę! Sędziom przypominamy zaś 5 złotych zasad, 5 przykazań na ten czas. Nie mamy wpływu

    na wiele rzeczy, ale walczmy o respektowanie konstytucyjnych zasad i standardów bezpieczeństwa!” – mówi sędzia Tomasz Zawiślak z zarządu IUSTITII.

    5 przykazań sędziego w dobie pandemii

    Sędzio! Pamiętaj!

    Na Sali rozpraw to Ty jesteś gospodarzem. Nie mamy wpływu na wiele rzeczy, ale możemy przynajmniej podjąć walkę o respektowanie konstytucyjnych zasad i standardów bezpieczeństwa epidemiologicznego.

    Dlatego każdy sędzia powinien wziąć sobie do serca pięć przykazań:

    1. Zadbaj o bezpieczeństwo osób, które przybyły do sądu po sprawiedliwość.
      Dla ludzi z zewnątrz to Ty jesteś sądem. Nie daj sobie wmówić, że jesteś tylko urzędnikiem, małym trybikiem w machinie biurokratycznej. Politycy chcą, żebyś tak myślał. Na Sali rozpraw to Ty reprezentujesz Rzeczpospolitą Polską. W Jej imieniu wydajesz wyroki, a zatem masz obowiązek, na ile to tylko możliwe, zadbać o bezpieczeństwo osób, będących pod Twoją władzą. Prawo do sądu oznacza także prawo do osądzenia sprawy bez narażania się na ryzyko utraty zdrowia lub życia.
    2. Zadbaj o swoich współpracowników i personel pomocniczy.
      Nie możemy akceptować choćby pozorów, że chronimy wyłącznie siebie. Twoje bezpieczeństwo jest ważne, ale nie ma miejsca na własne obawy i krótkowzroczność, których symbolem jest płyta pleksi tylko przed sędzią. Sądy to nie tylko sędziowie. Bez pracowników administracyjnych i pozostałego personelu pomocniczego (w tym kuratorów, policjantów, biegłych) sądy nie mogą funkcjonować. Oni zasługują na należytą ochronę.
    3. Sprawdź, czy jest bezpiecznie.
      Dawno minęły czasy, gdy sędziowie byli figurami w wieżach z kości słoniowej. Dziś tym bardziej każdy z nas musi wyjść zza stołu sędziowskiego i upewnić się, że są zachowane przynajmniej minimalne warunki bezpieczeństwa. Nie możemy udawać, że to nie jest nasz problem - nawet jeśli inni nie wykonują swoich zadań lub próbują przerzucać na nas swoje powinności
    4. Nie godź się na pracę w warunkach urągających powadze sądu.
      Od lat wmawiano nam, że dobremu sędziemu nic nie jest w stanie przeszkodzić w sądzeniu. Prowadziło to do orzekania w piwnicach, w mikro salach bez wentylacji, w niegodnych okolicznościach. Tymczasem warunki, w jakich wymierza się sprawiedliwość, mają znaczenie. Chodzi nie tylko o powagę i autorytet sądu, o przekonanie obywatela, że Państwo potraktowało go poważnie, ale obecnie także o zdrowie i bezpieczeństwo ludzi.
    5. Nie bądź obojętny - alarmuj.
      Jeśli na Twojej sali, w Twoim sądzie, nie są spełnione minimalne warunki bezpieczeństwa – zgłoś to. Nawet jeśli nie ma jednoznacznych rekomendacji, to jest jeszcze zdrowy rozsądek, doświadczenie życiowe, sędziowskie sumienie. O nieprawidłowościach zawiadom Prezesa sądu, właściwe organy odpowiedzialne na bezpieczeństwo sanitarne oraz bezpieczeństwo i higienę pracy, a także nas - nas (Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.).
  • Opinia Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” w sprawie ustawy uchwalonej przez Sejm RP w dniu 28.03.2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19

    Warszawa, 30.03.2020 r.

     Opinia Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” w sprawie ustawy uchwalonej przez Sejm RP w dniu 28.03.2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw

     

    I. Uwagi ogólne

     1. Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” podtrzymuje stanowisko z dnia 26.03.2020 r. dotyczące rządowych propozycji zmian w ustawie z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 oraz innych chorób zakaźnych - z pewnymi modyfikacjami wynikającymi ze zmian, jakie zostały przyjęte w ustawie uchwalonej 28.03.2020 r. w stosunku do pierwotnej wersji projektu.

    2. Stowarzyszenie stanowczo sprzeciwia się wprowadzaniu pod pretekstem walki z epidemią koronawirusa zmian w prawie, które nie mają żadnego związku z obecnym zagrożeniem epidemicznym. Tryb wprowadzenia tych zmian oraz ich ilość, przy fatalnym poziomie legislacji, uniemożliwiają dokonanie rzetelnej, pogłębionej analizy tej ustawy. Niesie to ryzyko dla bezpieczeństwa obywateli i stabilności porządku prawnego. Nawet samo wychwycenie potencjalnych zagrożeń jest utrudnione. Chodzi nie tylko o błędy i niedoróbki legislacyjne, których skutki są obecnie trudne do przewidzenia. Istnieje obawa przemycenia wśród licznych zmian i przepisów szczególnych takich regulacji, które mogą zmierzać do naruszenia konstytucyjnego i unijnego standardu ochrony praw człowieka i obywatela.

    3. Należy ponownie podkreślić, że stan zagrożenia nie usprawiedliwia w najmniejszym stopniu rozwiązań nieracjonalnych, przynoszących więcej szkód niż pożytku, czy też obniżających standard transparentności działalności sądów w Polsce i osłabiających kontrolę społeczną wymiaru sprawiedliwości.

    4. Ustawa wprowadza wiele istotnych zmian w zakresie postępowania cywilnego formalnie nie zmieniając Kodeksu postępowania cywilne. Tego rodzaju regulacje – choć czasami konieczne – powodują dekompozycję systemu prawa cywilnego procesowego, powinny być zatem uchwalane szczególnie ostrożnie, starannie i tylko w niezbędnym zakresie.

    5. W świetle uchwalonej ustawy zachowuje aktualność uwaga, że prawie wszystkie przyjęte regulacje dotyczące wymiaru sprawiedliwości skupiają się na działalności sądów na rozprawach i posiedzeniach jawnych. Tymczasem zdecydowana większość czynności (w szczególności w sprawach cywilnych) podejmowana jest na posiedzeniach niejawnych. Oznacza to, że projektowane rozwiązania w niewielkim stopniu wpłyną na ograniczenie działalności sądów, a zatem nie zostanie zrealizowany zasadniczy cel ustawy, jakim jest maksymalne ograniczenie sytuacji sprzyjających rozprzestrzenianiu się koronawirusa.

    6. Jako jeden z najbardziej drastycznych przykładów złej legislacji należy wskazać art. 15zzr ust. 1 dodany w ustawie z dnia 2.03.2020 r., dotyczący wstrzymania biegu tzw. terminów materialnych. W początkowej części tego przepisu (przed wyliczeniem) brak wzmianki o prawie cywilnym. Z literalnego brzmienia przepisu wynika, że chodzi jedynie o terminy materialne przewidziane w prawie administracyjnym. Tymczasem w art. 15zzr ust. 1 pkt 2 wskazano terminy zasiedzenia, przedawnienia i inne terminy, których niezachowanie powoduje wygaśnięcie lub zmianę praw rzeczowych oraz roszczeń i wierzytelności wynikających ze stosunków cywilnoprawnych, a także popadnięcie w opóźnienie. Jeśli się dodatkowo zestawi art. 15zzr ust. 1 z art. 15zzs ust. 1 i 2, dotyczącym wstrzymania terminów procesowych, to widać wyraźnie, że regulacja zawarta w art. 15zzr ust. 1 jest niejasna, niespójna (wewnętrznie i systemowo) i będzie rodziła poważne wątpliwości interpretacyjne oraz ryzyko rozbieżnej praktyki. Przepis ten w obecnym kształcie nie nadaje się do stosowania. W zasadzie nie nadaje się do niczego, oprócz nauki studentów prawa, jak nie należy formułować przepisów. Wobec powyższego przepis ten powinien zostać wyeliminowany, jako niespełniający konstytucyjnego wymogu przyzwoitej legislacji.

    7. W ustawie ostatecznie nie znalazł się przepis dotyczący nowego sposobu wnoszenia pism do sądów w przypadku zamknięcia placówek pocztowych. Stowarzyszenie poddało tę propozycję zasadniczej krytyce. Możliwość wniesienia pisma w formie zwykłego zdjęcia dołączonego do wiadomości e-mail, to tylko z pozoru proste rozwiązanie. W takim przypadku nie byłoby bezpiecznego wnoszenia korespondencji sądowej za pośrednictwem poczty elektronicznej. Taki sposób wnoszenia pism procesowych wywoływałby wątpliwości praktycznie w każdej sprawie, co skutkowałoby wezwaniami do uzupełnienia braków formalnych w trybie art. 130 k.p.c. i to w formie tradycyjnej (papierowej). Wątpliwości dotyczyły daty wniesienia pisma (data wysłania e-maila, data odebrania wiadomości elektronicznej przez sąd lub data wydrukowania tej wiadomości wraz z załącznikami). Wygenerowałoby to dodatkowe czynności sędziów, referendarzy, pracowników sądów i operatora pocztowego, a na końcu stron i ich pełnomocników. W konsekwencji doprowadziłoby do pogłębienia chaosu w sądach i stanu zagrożenia chorobą zakaźną, która paraliżuje nasz kraj. Zupełnie nie przemyślano skutków (procesowych oraz organizacyjnych) takiego rozwiązania. Sądy nie są przygotowane na zalew korespondencji elektronicznej. Dotyczy to zwłaszcza pojemności skrzynek e-mailowych. Zdarzają się pozwy mające kilkaset stron, do których dołączono nawet kilka tysięcy stron załączników. Ministerstwo Sprawiedliwości dramatycznie zaniedbało informatyzację sądów. Odrzuciło gotowe rozwiązania w zakresie doręczeń elektronicznych opracowane w 2015 r. przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego. Zamiast pogłębionych analiz zaproponowano naprędce przygotowaną, prowizoryczną a przy tym rewolucyjną propozycję, która miałaby w dużej mierze charakter fasadowy.

    8. W aktualnym stanie prawnym brak podstawy do wyposażenia Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego w kompetencję do wyznaczenia sądu do rozpoznawania spraw pilnych w przypadku całkowitego zaprzestania czynności przez wszystkie sądy powszechne lub wojskowe na obszarze apelacji z powodu COVID-19 (dodany art. 14a ust. 2 ustawy z 2.03.2020 r.)

    9. Nie ma żadnych racjonalnych powodów, aby całkowicie znieść obowiązek sporządzenia rocznego sprawozdania z działalności sądów działających na obszarze apelacji i informacji rocznej o działalności sądów działających na obszarze apelacji za 2019 r. Argumenty przytoczone na poparcie tej propozycji zupełnie nie przekonują i ocierają się o obłudę. Jest to nie do pogodzenia z postulatem zwiększenia transparentności działalności sądów i kontroli społecznej nad sądownictwem. Społeczeństwo ma prawo wiedzieć, jak sądy, nad którymi nadzór administracyjny sprawuje Ministerstwo Sprawiedliwości, radzą sobie w czasie próby. Podejmowanie działań idących w przeciwnym kierunku i to pod osłoną rozwijającej się epidemii budzi zdecydowany sprzeciw. Dodany przez ustawę z 28.03.2020 r. art. 31fz ustawy z 2.03.2020 r. powinien być zatem uchylony.

    10. Ustawa wprowadza istotne zmiany w prawie karnym. W dalszej części zostały omówione zmiany w Kodeksie postępowania karnego, Kodeksie wykroczeń oraz w ustawie o Służbie Więziennej, które w ocenie Stowarzyszenia nie powinny się ostać z uwagi na fakt, że są albo zbędne, albo sprzeczne z Konstytucją i międzynarodowymi regulacjami dotyczącymi praw człowieka.

    Stowarzyszenie generalnie negatywnie ocenia uchwalone zmiany Kodeksu postępowania karnego. Art. 267a k.p.k. jest niczym innym jak kazuistycznym wyliczeniem obowiązków, które mogą być na oskarżonego nałożone w równym stopniu w ramach orzeczonego dozoru Policji czy warunkowego dozoru Policji. Wprowadzenie tego przepisu jest pozorowanym działaniem na rzecz zwalczania zagrożenia epidemicznego. Art. 258a k.p.k. absolutnie nic nie wnosi do dotychczasowej regulacji stosowania środków zapobiegawczych. Natomiast art. 232b k.p.k. w zakresie, w jakim przewiduje możliwość orzeczenia przepadku przez prokuratora jest przepisem sprzecznym z art. 46 Konstytucji RP.

    Uchwalony art. 65a k.w., wprowadzający nowe wykroczenie polegające na niestosowanie się do poleceń funkcjonariusza Policji lub funkcjonariusza Straży Granicznej, jest wadliwie skonstruowany. Nie powinien wejść w życie jako przepis prawa stanowionego w pilnej procedurze związanej z szerzeniem się choroby zakaźnej.

    Z kolei zmiany wprowadzone w ustawie o Służbie Więziennej (art. 37 ustawy z 28.03.2020 r.) stanowią ogromne zagrożenie dla praw i wolności obywatelskich osób skazanych lub tymczasowo aresztowanych. Stanowią pole do nadużyć organów stosujących prawo i jako takie powinny być odrzucone. Nie spełniają również wymogów poprawnej legislacji.

    II. Uwagi szczegółowe

    A. Sprawy cywilne

    11. Na aprobatę zasługuje rozwiązanie polegające na czasowym przekazywaniu zadań innemu sądowi, z tym zastrzeżeniem, że rozwiązanie to:

    a) powinno dotyczyć nie tylko zadań sądu z zakresu wymiaru sprawiedliwości, ale również zadań o charakterze administracji sądowej, w tym z zakresu stosunków pracowniczych,

    b) jeśli chodzi o postępowania sądowe, rozwiązanie to powinno objąć zarówno sprawy nowe, jak i sprawy pozostające w toku; należy przy tym możliwie elastycznie określić organ kompetentny do podjęcia decyzji o przekazaniu sprawy lub zadania, a ponadto uregulować tryb notyfikacji decyzji o przekazaniu (np. na określonej stronie internetowej).

    W celu zapewnienia realizacji powyższego postulatu należałoby w art. 14a ustawy z 2.03.2020 r. dodać przepis o następującej treści: „Przekazanie sprawy następuje z chwilą wydania zarządzenia przez prezesa sądu wymienionego w art. 14a ust. 1-3. Postanowienia o przekazaniu sprawy nie wydaje się. Zarządzenie o wyznaczeniu sądu umieszcza się na stronie internetowej sądu, którego prezes wydał zarządzenie. Na zarządzenie zażalenie nie przysługuje”.

    W treści dodanego art. 14a ust. 1 ustawy z 2.03.2020 r. pojawiła się omyłka redakcyjna mogąca powodować problemy interpretacyjne. Po słowach „COVID 19 prezes sądu apelacyjnego” a przed słowami „w stosunku do wojskowych sądów” należałoby dopisać słowa „w stosunku do sądów powszechnych, a”.

    Z kolei w ust. 7 art. 14a ustawy z 2.03.2020 r. należałoby ograniczyć czasowo przekazanie spraw poprzez wskazanie, iż powyższe może nastąpić na okres nie dłuższy niż 30 dni, z możliwością przedłużenia na dalszy okres 30 dni.

    12. Co do zaliczenia do spraw pilnych przesłuchania przez sąd osoby w trybie zabezpieczenia dowodu lub co do której zachodzi obawa, że nie będzie można jej przesłuchać na rozprawie należy wskazać na wprowadzoną niedawno możliwość składania zeznań w postępowaniu cywilnym na piśmie (art. 271 [1] k.p.c.). Rodzi się pytanie, czy ustawodawca zapomniał o tym rozwiązaniu? (budzącym zresztą poważne wątpliwości w doktrynie prawa cywilnego procesowego).

    13. Należałoby rozważyć, czy z katalogu spraw pilnych nie wyłączyć spraw o umieszczenie osoby bez jej zgody w DPS lub udzielenie zezwolenia dla opiekuna prawnego w takich sprawach.

    14. W stanowisku Stowarzyszenia dotyczącym projektu ustawy wskazano, że w projektowanym art. 15a ust. 1 należałoby wykreślić słowa „cywilnego i administracyjnego” i pozostawić wyłącznie sformułowanie „przepisami prawa” z ewentualnym dopiskiem „powszechnie obowiązującego” (użyte sformułowanie prawa cywilnego i administracyjnego może rodzić spory interpretacyjne co do tego, czy dotyczy ono również prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy). W uchwalonym art. 15zzr ust. 1 ustawy z 2.03.2020 r. (zmiana numeracji w stosunku do projektu) przyjęto jeszcze gorsze rozwiązanie, eliminując mechanicznie słowa „cywilnego i”, bez modyfikacji dalszej części tego przepisu. W efekcie powstał „potworek legislacyjny”. Nie sposób dopatrzyć się w tym działaniu celowego zabiegu. Podejmowanie takich karkołomnych prób opartych na fakcie, iż niektóre sprawy o charakterze cywilnym należą do właściwości organów administracyjnych (przykładem jest regulacja dotycząca opłat za użytkowanie wieczyste), byłoby nie do pogodzenia z regułami wykładni systemowej i prowadziłoby do olbrzymich rozbieżności w orzecznictwie. Także przy przyjęciu, że jest to tzw. norma pusta, nie powinna być ona utrzymana.

    15. Ustawowe uregulowanie katalogu spraw pilnych może prowadzić do problemów z dostosowaniem regulacji prawnej do dynamicznie zmieniającej się sytuacji zagrożenia zdrowia publicznego. Uelastycznieniem tej regulacji jest dodany art. 14a ust. 9 ustawy z 2.03.2020 r., zgodnie z którym prezes właściwego sądu może zarządzić rozpoznanie każdej sprawy jako pilnej, jeżeli jej nierozpoznanie mogłoby spowodować niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzi lub zwierząt, poważną szkodę dla interesu społecznego, albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną, a także gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości.

    16. Stowarzyszenie wskazuje na konieczność wprowadzenia niezbędnych zmian w Regulaminie urzędowania sądów powszechnych na czas trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii. Postulaty zmian są zgłaszane przez środowisko sędziowskie.

    B. Sprawy karne

    17. Stowarzyszenie zgłasza uwagi w zakresie katalogu spraw pilnych należących do właściwości wydziałów karnych. Sprawami pilnymi są m.in. sprawy:

    - zażaleń na zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania;

    - rozpoznawane w postępowaniu przyspieszonym;

    - zagrożone przedawnieniem karalności czynu albo przedawnieniem wykonania kary.

    18. Należy jednoznacznie krytycznie ocenić propozycję wzmocnienie pozycji prokuratury w postępowaniu dotyczącym przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności (dodany art. 14c ust. 5 ustawy z 2.03.2020 r.). Przyjęcie, że sąd musi obligatoryjnie umorzyć postępowanie w przedmiocie udzielenia lub przedłużenia przerwy w razie sprzeciwu prokuratora, byłoby sprzeczne z systemowym statusem oskarżyciela publicznego i stanowiłoby ingerencję w sferę zastrzeżoną dla niezależnego sądu. Nie można się z takim rozwiązaniem zgodzić zwłaszcza wówczas, gdy decyzja prokuratora miałaby być całkowicie uznaniowa. Nie bez znaczenia jest także obecny stan prokuratury, na czele której stoi Minister Sprawiedliwości.

    19. W art. 14 pkt 1 ustawy z 28.03.2020 r. wprowadzono nowy środek zapobiegawczy w postaci zakazu zbliżania się do pokrzywdzonego na wskazaną odległość, zakazu kontaktów lub zakazu publikacji, w tym za pośrednictwem systemów informatycznych lub sieci telekomunikacyjnych treści godzących w prawnie chronione dobra pokrzywdzonego, będącego członkiem personelu medycznego, w związku z wykonywaniem przez niego czynności opieki medycznej lub osoby przybranej personelowi medycznemu do pomocy w związku z wykonywaniem tych czynności, wobec oskarżonego o popełnienie przestępstw na szkodę tych pokrzywdzonych (art. 267a k.p.k.).

    20. Konieczne jest podkreślenie, że środki zapobiegawcze, także te o charakterze nieizolacyjnym, ingerują bardzo głęboko w prawa człowieka określone w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKPCz) oraz Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych. Tego faktu nie zmienia okoliczność, że środki zapobiegawcze są usankcjonowane przepisani prawa. Prawa człowieka są prawami naturalnymi, przysługującymi każdemu człowiekowi z racji samego urodzenia i od momentu urodzenia. Mają pierwszeństwo przed prawem stanowionym i mają charakter trwały, co oznacza, że ani państwo nie może ich pozbawić, ani człowiek (obywatel) nie może się ich zrzec[1]. Art. 1 EKPCz nakłada na państwo obowiązek zapewnienia każdemu człowiekowi praw i wolności przewidzianych w Konwencji. Ograniczenia praw człowieka są dopuszczalne, ale tylko na warunkach i w zakresie wyznaczonym przez przepis szczególny Konwencji, ponieważ zgodnie z art. 18 EKPCz ograniczenia praw i wolności, na które zezwala Konwencja, nie mogą być stosowane w innych celach niż te, dla których je wprowadzono[2]. Dodatkowo wymaga podkreślenia, że środki zapobiegawcze są realną dolegliwością dla osoby chronionej konstytucyjną zasadą domniemania niewinności, zgodnie z którą każdego oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu (art. 42 ust. 3 Konstytucji RP), co zmusza do szczególnej ostrożności przy ich stosowaniu. Oczywiście domniemanie niewinności nie sprzeciwia się zastosowaniu środków zapobiegawczych, które w takim przypadku zostają limitowane z przyczyn pragmatycznych[3], jednak zakres tego ograniczenia, ze względu na rangę zasady domniemania niewinności, powinien być jak najwęższy. Ograniczenia w odniesieniu do środków zapobiegawczych dotyczą nie tylko organów stosujących prawo (sądu, prokuratora), mających powinność ochrony praw człowieka w procesie stosowania prawa. Również na ustawodawcy spoczywa obowiązek takiego ich ukształtowania, aby nie dochodziło do nadmiernej, arbitralnej ingerencji w prawa człowieka. Kształtowanie przez ustawodawcę przepisów prawa karnego procesowego w odniesieniu do środków przymusu nie może cechować dowolność, lecz muszą one pozostawać w ramach wyznaczonych przez  prawa człowieka. Chodzi przede wszystkim o prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5 EKPCz) w przypadku tymczasowego aresztowania, a także prawo do prywatności (art. 8 EKPCz), prawo do własności (art. 1 Protokołu nr 1 do EKPCz), prawo do swobodnego opuszczania kraju (art. 2 ust. 2 Protokołu nr 4 do EKPCz) w przypadku środków zapobiegawczych o charakterze nieizolacyjnym.

    21. Środki zapobiegawcze ingerują również w prawa i wolności obywatelskie wymienione w Konstytucji RP. Z jednej strony chodzi o prawa i wolności o charakterze osobistym, których źródłem jest przyrodzona i niezbywalna godność jednostki (art. 30 Konstytucji RP), z drugiej o prawa ekonomiczne. Konstytucja RP chroni bowiem nietykalność osobistą i wolność osobistą (art. 41 ust. 1 Konstytucji RP); prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym (art. 47 Konstytucji RP); wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu (art. 52 ust. 1 Konstytucji RP); prawo do własności (art. 64 ust. 1 Konstytucji RP).

    22. Art. 31 ust. 3 Konstytucji RP przewiduje, że ograniczenia w zakresie korzystania                   z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Wyznaczone przez Trybunał Konstytucyjny w uchwale z dnia 2.03.1994 r.[4], kryteria legalności ograniczeń wolności i praw obywatelskich nie ograniczają się do warunku, by miały one umocowanie w ustawie. Ograniczenie takie musi być wyraźnie przewidziane w innych przepisach konstytucyjnych, albo konieczne jest wzajemne zharmonizowanie go z innymi zasadami, normami i wartościami konstytucyjnymi. Ponadto mogą być stosowane tylko wtedy, gdy jest to niezbędne a ani pojedyncze ograniczenie, ani suma ograniczeń nie może naruszać istoty naruszanego prawa czy wolności. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego nadmierna, a więc bezprawna ingerencja w prawo do prywatności zachodzi wtedy, gdy zostały ustanowione ograniczenia przekraczające pewien stopień uciążliwości, zwłaszcza gdy naruszają proporcję między stopniem naruszenia uprawnień jednostki a rangą interesu publicznego, który w ten sposób podlega ochronie, jak również wtedy, gdy państwo nie tworzy skutecznych regulacji prawnych mających na celu ochronę obywateli przed bezprawnymi działaniami zarówno funkcjonariuszy publicznych, jak i innych osób[5]. Zarówno przepisy prawne, jak i praktyka muszą zapewniać jednostce gwarancje zabezpieczające przed nadużyciami[6], a „margines swobody państwa jest różny w zależności od rodzaju problemów oraz znaczenia wchodzących w grę interesów”[7].

    23. Powyższy wywód stanowi bazę do rozważań na temat uchwalonych przez ustawodawcę zmian Kodeksu postępowania karnego w zakresie, w jakim wprowadza nowy środek zapobiegawczy.

    24. Wprowadzenie art. 267a k.p.k. nie ma żadnego racjonalnego uzasadnienia. Analiza tego przepisu prowadzi do jednoznacznego wniosku, że nie jest to żaden nowy środek zapobiegawczy. W rzeczywistości jest to dozór Policji, o którym mowa w art. 275 § 1 k.p.k. W uchwalonym art. 267a § 1 k.p.k. doszło jedynie do kazuistycznego wyliczenia obowiązków, jakie mogą być nałożone na oskarżonego o przestępstwo popełnione w stosunku do członka personelu medycznego, w związku z wykonywaniem przez niego czynności opieki medycznej lub osoby przybranej personelowi medycznemu do pomocy w związku z wykonywaniem tych czynności. Nie ma najmniejszych wątpliwości, że zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego na wskazaną odległość, zakaz kontaktów lub zakaz publikacji, w tym za pośrednictwem systemów informatycznych lub sieci telekomunikacyjnych treści godzących w prawnie chronione dobra pokrzywdzonego mogą być nakładane w ramach dozoru Policji w trybie art. 275 § 2 k.p.k. w stosunku do każdego oskarżonego, a nie tylko tego, któremu zarzucono popełnienie przestępstwa na szkodę personelu medycznego. Z tego też powodu, abstrahując od zupełnej bezcelowości wprowadzenia tego przepisu, nie znajduje uzasadnienia nadanie temu przepisowi numeru 267a, zamiast bardziej prawidłowego 275b.

    25. Negatywnie należy odnieść się do niezdefiniowania pojęcia „personel medyczny”.

    26. Stowarzyszenie podziela obawę wyrażoną przez Rzecznika Praw Obywatelskich, że nałożenie zakazu zbliżania się, w małych miejscowościach może w istocie oznaczać pozbawienie oskarżonego, a także członków jego najbliższej rodziny (np. pozostających na utrzymaniu dzieci) prawa do opieki medycznej, jeśli nie będzie mógł on skorzystać z usług innego lekarza, czy pielęgniarki.

    27. Absurdalne jest wprowadzenie w art. 267a § 2 k.p.k. uprawnienia do zastosowania zakazów określonych w § 1 łącznie z poręczeniem majątkowym. Żaden przepis Kodeksu postępowania karnego nie przewiduje ograniczenia w przedmiocie liczby środków zapobiegawczych orzekanych jednocześnie wobec jednego oskarżonego. Organ procesowy może zastosować łącznie kilka nieizolacyjnych środków zapobiegawczych (nie dotyczy to tymczasowego aresztowania), jeżeli jest to konieczne do zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub zapobieżenia popełnieniu nowego, ciężkiego przestępstwa[8]. Możliwe jest więc, a w praktyce dość często spotykane, łączne zastosowanie dozoru Policji i poręczenia majątkowego. Jedyna różnica w odniesieniu do przepisów dotychczas obowiązujących wiąże się ze wskazaniem podstaw orzeczenia przepadku przedmiotu poręczenia majątkowego. Zgodnie z art. 268 § 1 k.p.k. stanowiące przedmiot poręczenia wartości majątkowe lub zobowiązania ulegają przepadkowi albo ściągnięciu w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego. W wypadku utrudniania w inny sposób postępowania karnego można orzec przepadek lub ściągnięcie tych wartości. Natomiast zgodnie z uchwalonym art. 267a § 2 k.p.k. stanowiące przedmiot poręczenia wartości majątkowe lub zobowiązania ulegają przepadkowi albo ściągnięciu również w razie niezastosowania się do zakazów, o których mowa w § 1. Niepokój budzi w szczególności obligatoryjność orzeczenia przepadku.

    28. Nieuzasadnione jest wprowadzenie art. 267a § 4 k.p.k. Przepis ten absolutnie niczego nowego nie wnosi. Środki zapobiegawcze zawsze stosuje się przy uwzględnieniu potrzeb w zakresie zabezpieczenia prawidłowego biegu postępowania karnego oraz zapewnienia odpowiedniej ochrony pokrzywdzonemu lub osobom dla niego najbliższym. Obowiązująca w polskim procesie karnym reguła niezbędności zezwala na użycie środka zapobiegawczego tylko w sytuacjach koniecznych i uzasadnionych, gdy w inny sposób nie jest możliwe zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania lub zapobieżenie popełnieniu nowego ciężkiego przestępstwa. Jaki był zatem cel wprowadzenia tego przepisu, trudno stwierdzić.

    29. Zupełnie nieprzemyślana jest regulacja zawarta w art. 267a § 5 k.p.k., by przedłużenia stosowania zakazu na dalszy okres, przekraczający łącznie 6 miesięcy, w postępowaniu przygotowawczym mógł dokonać, na wniosek prokuratora, sąd rejonowy, w okręgu którego prowadzone jest postępowanie. Taka regulacja łamie ogólną zasadę, że środki zapobiegawcze można stosować aż do czasu rozpoczęcia wykonania kary, co zwalnia organ procesowy z konieczności wielokrotnego podejmowania decyzji o przedłużeniu środka zapobiegawczego, ale nie zwalnia z obowiązku stałej kontroli zasadności jego utrzymywania. W dodatku uchwalony przepis tylko pośrednio wskazuje, że organ stosujący środek zapobiegawczy, o którym mowa, ma oznaczyć termin jego zastosowania. Tego rodzaju regulacja powinna expressis verbis znaleźć się w przepisie.

    30. Stowarzyszenie bardzo krytycznie ocenia projektowany art. 274a k.p.k. (nowy środek zapobiegawczy w postaci zakazu opuszczania lokalu). Przepis ten nie został ostatecznie uchwalony. Należy podkreślić, iż w istocie była to zawoalowana forma tymczasowego aresztowania. Jak wskazał Europejski Trybunał Praw Człowieka w sprawie Buzadji v. Mołdowa, areszt domowy jest formą pozbawienia wolności, która podlega ochronie art. 5 EKPCz,[9] a zatem nie ulega wątpliwości, że środek ten musi spełniać warunki identyczne jak w przypadku tymczasowego aresztowania.

    31. Wyjątkowo negatywnie trzeba ocenić propozycję, aby prokurator mógł stosować w postępowaniu przygotowawczym zakaz opuszczania lokalu. Jak już wskazano środek zapobiegawczy w postaci zakazu opuszczania lokalu w świetle orzecznictwa ETPCz należy traktować jako pozbawienia wolności równoważne tymczasowemu aresztowaniu. Standard konstytucyjny oraz konwencyjny wymaga, aby w kwestii pozbawienia wolności rozstrzygał zawsze niezawisły sąd, a nie prokurator. Analiza orzecznictwa ETPCz wskazuje, że przy stosowaniu tego rodzaju środków bierze się pod uwagę dolegliwość oraz czas ich trwania. Pamiętać należy, iż w nieodległej przeszłości odebrano trwale prokuratorowi prawo do stosowania tymczasowego aresztowania, przekazując rozstrzyganie w tej kwestii sądowi. Natomiast krótko po wejściu w życie EKPCz Polska przegrywała procesy przed ETPCz w związku ze stosowaniem tzw. prokuratorskich aresztów. Skoro zakaz opuszczania lokalu jest środkiem, który musi spełniać identyczne kryteria stosowalności jak tymczasowe aresztowanie, to w żadnym razie nie może o tym decydować prokurator, który nie jest organem niezawisłym. Jedynym podmiotem uprawnionym do stosowania tego rodzaju środka powinien być sąd. Projektowany przepis naruszał art. 5 Europejskiej Konwencji, a przede wszystkim art. 41 Konstytucji RP.

    32. Ustawodawca słusznie wycofał się z propozycji wprowadzenia art. 274a k.p.k., natomiast niepokój musi budzić fakt, iż w demokratycznym państwie prawa takie rozwiązanie w ogóle było brane pod uwagę.

    33. Ustawa wprowadziła art. 258a k.p.k. w brzmieniu: „Jeżeli oskarżony uniemożliwia lub utrudnia wykonywanie zastosowanego wobec niego środka zapobiegawczego lub umyślnie naruszył obowiązek lub zakaz związany ze stosowaniem takiego środka, sąd lub prokurator jest zobowiązany zastosować środek zapobiegawczy gwarantujący skuteczną realizację celów jego stosowania.”. Przepis ten niczego nowego nie wnosi. Biorąc pod uwagę cele stosowania środków zapobiegawczych wyznaczone przez art. 249 § 1 k.p.k. to na prokuratorze w postępowaniu przygotowawczym i sądzie w postępowaniu jurysdykcyjnym spoczywa obowiązek adaptacji środka zapobiegawczego do potrzeb procesu karnego, aby cele te, przy respektowaniu praw człowieka oraz konstytucyjnych praw  i wolności obywatelskich, zostały zrealizowane. Co więcej, na organach tych spoczywa obowiązek stałej kontroli wykonania środka zapobiegawczego, także z punktu widzenia jego adekwatności. Owszem, zdarzały się przypadki nieuwzględnienia przez sąd wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania wobec oskarżonego, który nie stosuje się do nałożonych na niego obowiązków wynikających z innych środków zapobiegawczych, wobec braku wystarczających przesłanek do jego orzeczenia. W takiej sytuacji prokurator mógł tylko biernie znosić zachowanie oskarżonego[10]. Takie sytuacje w żadnym razie nie uzasadniają jednak wprowadzenia przepisu, o którym mowa. Problem leży bowiem w praktyce stosowania prawa, a nie w samych regulacjach Kodeksu postępowania karnego. Należy raczej podjąć działania służące poprawie praktyki stosowania środków zapobiegawczych. Jeśli prokurator lub sąd dostrzeże, że zastosowane środki są nieskuteczne, powinien zastosować inne, albo oprócz istniejącego środka orzec dodatkowe.

    34. W uchwalonej ustawie wprowadzono art. 232b k.p.k. Ocena powyższego unormowania możliwa jest przy uwzględnieniu charakteru prawnego prawa własności. W pierwszym rzędzie należy przypomnieć, że prawo własności stanowi jedno z praw i wolności podlegających ochronie międzynarodowej na mocy Protokołu Nr 1 do EKPCz. Art. 1 Protokołu Nr 1 określa, że każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego. Nie narusza to prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych. Z regulacji tej wynika zatem, że prawo własności jest prawem naturalnym, mającym pierwszeństwo przed prawem stanowionym i jako takie podlega szczególnej ochronie. Znaczenie tego prawa zaakcentował EKPCz w sprawie Marckx przeciwko Belgii, podkreślając wagę ochrony praw nabytych służącej pewności prawnej, która jest wartością leżącą u podstaw Konwencji[11].

    35. Jakkolwiek art. 1 Protokołu Nr 1 przewiduje ograniczenia ochrony mienia, wprowadzając uprawnienie państwa do regulacji w prawie krajowym zarówno możliwości pozbawienia jednostki mienia, jak i zasady korzystania z tego mienia zgodnie z interesem powszechnym, ograniczenia takie nie mogą w żadnym razie być wprowadzane w sposób dowolny. Konkretne sposoby ingerencji w prawo do poszanowania mienia należy interpretować z uwzględnieniem zasady poszanowania mienia, która ma charakter ogólny[12], co oznacza, że każde ograniczenie lub pozbawienie tego prawa musi być traktowane jako ściśle reglamentowany wyjątek. Każde pozbawienie własności, a także uregulowanie korzystania z niej, musi więc realizować uprawniony cel, wynikający z zasady uprawnionego celu w interesie publicznym (powszechnym). Działanie takie musi być proporcjonalne[13].

    36.     Z kolei art. 64 ust. 1 Konstytucji RP gwarantuje każdemu prawo do własności jako prawo o charakterze ekonomicznym. Zgodnie z art. 64 ust. 3 Konstytucji RP własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności. Jako komplementarna do tych uregulowań jest norma wskazana w art. 46 Konstytucji RP, zgodnie z którą przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu. Jak się podnosi w doktrynie prawa konstytucyjnego, pozbawienie własności rzeczy, nawet w tak szczególnej sytuacji, jaką jest „przepadek rzeczy”, obwarowane jest bardzo ostrymi regulacjami, co wynika z faktu, że  nienaruszalność własności pozostaje podstawową zasadą konstytucyjną[14].

    37.     Co do zasady wprowadzenie możliwości orzeczenia przepadku rzeczy (określonego mianem nieodpłatnego przekazania) jest dopuszczalne. Została w uchwalonym przepisie określona sytuacja, w której dopuszczalny jest przepadek (stan zagrożenia epidemicznego, stan epidemii), a także rodzaj przedmiotów ulegających przepadkowi (mających znaczenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa publicznego). Idea wprowadzenia takiego przepisu jest zgodna (co do zasady) z art. 1 Protokołu Nr 1 do EKPCz oraz art. 64 Konstytucji RP. Pewne wątpliwości może jednak budzić zbyt szerokie zakreślenie podmiotów, na których rzecz jest dokonywany przepadek, zwłaszcza niedookreślenie „instytucji państwowych i samorządowych”. Zasadne byłoby zawężenie tej kategorii, w celu uniknięcia arbitralności.

    38. Zdecydowany sprzeciw wywołuje przepis art. 232b § 2 k.p.k., zgodnie z którym postanowienie o nieodpłatnym przekazaniu przedmiotów wydaje w postępowaniu przygotowawczym prokurator, a po wniesieniu aktu oskarżenia sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Przepis ten jest ewidentnie sprzeczny z art. 46 Konstytucji RP, który jednoznacznie zezwala na orzeczenie przepadku wyłącznie na mocy orzeczenia sądu. Prokurator nie może takiej czynności dokonywać. Pomiędzy przepadkiem rzeczy, o którym mowa w art. 46 Konstytucji RP a nieodpłatnym przekazaniem przedmiotów wskazanym w art. 232b k.p.k. istnieje materialna (znaczeniowa) tożsamość. Przepadek przedmiotu jest niczym innym jak nieodpłatnym odebraniem rzeczy właścicielowi (innemu uprawnionemu podmiotowi) i dalszym rozporządzeniem tym przedmiotem. W przypadku art. 232b k.p.k. następuje przekazanie go placówce leczniczej, jednostce Sił Zbrojnych itp. Faktu tożsamości pomiędzy przepadkiem i nieodpłatnym przekazaniem nie zmienia okoliczność, że do nieodpłatnego przekazania ma mieć odpowiednie zastosowanie art. 192 k.k.w., zgodnie z którym w razie uchylenia orzeczenia o przepadku, jego darowania lub zwolnienia rzeczy w wyniku wniesionego powództwa składniki mienia przejęte w trakcie wykonania przepadku zwraca się uprawnionemu. W razie niemożności zwrotu Skarb Państwa odpowiada za szkodę, którą poniósł uprawniony. Wprowadzenie takiego unormowania jest oczywiste, jeśli się zważy, że przepadek jest środkiem orzekanym wobec oskarżonego i odnosi się między innymi do przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa (art. 44 § 1 k.k.), oraz tych, które służyły lub były przeznaczone do jego popełnienia (art. 44 § 2 k.k.). Tymczasem nieodpłatne przekazanie przedmiotu odnosi się do przedmiotów pozostających w posiadaniu osób, o których mowa w art. 217 k.p.k., a przepis ten nie ogranicza się wyłącznie do oskarżonych.

    39. Stowarzyszenie rekomenduje zarówno ograniczenie kategorii podmiotów, na rzecz których dopuszczalne jest nieodpłatne przekazania przedmiotu, przez zawężenie zbyt ogólnie sformułowanej kategorii „instytucje państwowe i samorządowe”, jak i pozostawienie decyzji o nieodpłatnym przekazaniu przedmiotu wyłącznie do kompetencji sądu, także w postępowaniu przygotowawczym. Mógłby to być sąd właściwy do rozpoznania sprawy, albo sąd rejonowy właściwy ze względu na siedzibę podmiotu, któremu przedmiot ma być przekazany.

    40. Ustawa z 28.03.2020 r. wprowadziła nowe wykroczenie: niestosowanie się do poleceń funkcjonariusza Policji lub funkcjonariusza Straży Granicznej. Zgodnie z uchwalonym art. 65a k.w. kto umyślnie, nie stosując się do wydawanych przez funkcjonariusza Policji lub Straży Granicznej, na podstawie prawa, poleceń określonego zachowania się, uniemożliwia lub istotnie utrudnia wykonanie czynności służbowych, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

    41. Wykroczenie to ma być powszechnym, popełnionym w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym. Strona przedmiotowa wykroczenia sprowadza się do każdego niestosowania się do wydawanych na podstawie prawa poleceń funkcjonariuszy Policji lub Straży Granicznej - od najprostszych, wzywających np. do zatrzymania się, do bardziej złożonych, polegających np. na udaniu się w określone miejsce. Miałoby to być wykroczenie skutkowe - skutkiem zachowania sprawcy jest uniemożliwienie lub istotne utrudnienie wykonania czynności służbowej (np. wylegitymowania danej osoby, czy też zabezpieczenia określonego miejsca). Byłoby to zarazem wykroczenie jednochwilowe - popełnione już w momencie, w którym sprawca świadomie nie stosuje się do danego polecenia, a jednocześnie uświadamia sobie skutek, jaki swoim zachowaniem wywoła.

    42. Ustawowe granice zagrożenie karą za przedmiotowe wykroczenie należą do jednych                 z surowszych w Kodeksie wykroczeń, ale nie najsurowszych (zob. art. 87 § 1 k.w.) - nie tylko z uwagi na rodzaj i wysokość kar, ale i z uwagi na fakt, że ustawodawca nie przewiduje tu środków karnych.

    43. W uzasadnieniu projektu wskazano krótko, że proponowane rozwiązanie „jest kluczowe z punktu widzenia zapewnienia skuteczności działań tych formacji zarówno podczas zagrożenia epidemicznego, jak również przy realizacji typowych zadań ustawowych”, a dalej,
    że propozycja ta „służy przede wszystkim zapewnieniu właściwego przebiegu interwencji podejmowanych przez funkcjonariuszy wymienionych formacji. Zmierza ona do urzeczywistnienia przysługującego funkcjonariuszom Policji i Straży Granicznej prawa do wydawania poleceń, które to prawo zostało sformułowane wprost w przepisach art. 15 ust. 1 pkt 10 ustawy o Policji oraz art. 11 ust. 1 pkt 14 ustawy o Straży Granicznej”.

    44. Oceny wprowadzonej regulacji należałoby dokonać z perspektywy: 1) sposobu uregulowania nowych instytucji oraz 2) konieczności wprowadzenia zmian.

    45. Zaznaczyć wypada, że art. 65a k.w. nie realizuje wymogu określoności czynu, bowiem znamiona wykroczenia zostały wskazane w sposób de factootwarty. Zakres zachowań, mogących realizować znamiona strony przedmiotowej, wyznaczany będzie w każdym przypadku indywidualnie poprzez poszczególnych funkcjonariuszy wydających polecenia określonego zachowania się. W konsekwencji obywatel nie jest w stanie określić, jaki jest zakres normy i postępować w sposób zgodny z prawem. Dowolność interpretacji znamion tego wykroczenia przy jednoczesnej nieprecyzyjności „poleceń” możliwych do wydania przez funkcjonariuszy wskazanych w przepisie służb, sprawia że przyjęte rozwiązanie nie czyni zadość zasadom prawidłowej legislacji i należytej określoności czynu zabronionego pod groźbą kary. Przypomnieć należy, że podstawowe znamiona czynu zabronionego muszą zostać określone w ustawie w sposób odpowiadający pewnym minimalnym wymogom precyzji, tak aby adresat normy prawnej mógł zorientować na podstawie samej tylko ustawy co do zasadniczej treści ustanowionego zakazu (zasada określoności regulacji z zakresu prawa represyjnego). Trybunał Konstytucyjny dopuszcza posługiwanie się techniką blankietu zupełnego, gdy ustawa odsyła do przepisów ustanowionych przez organy posiadające demokratyczną legitymacje opartą na powszechnych i bezpośrednich wyborach[15]. Wydaje się, że tych wymogów uchwalony przepis nie spełnia.

    46. Jednocześnie nie można zapominać, że Policja dysponuje skutecznymi środkami egzekwowania swoich poleceń bez konieczności sięgania po represje natury karnej, chociażby w formie odpowiedzialności za wykroczenie niezastosowania się do ogólnikowo sformułowanego „polecenia określonego zachowania się”, zwłaszcza zagrożone karą aresztu, a zatem pozbawienia wolności.

    47. Tym samym wprowadzanie nowego typu wykroczenia - i to w zakresie wykraczającym poza incydentalne zastosowanie w okresie epidemii - jest niezrozumiałe i niecelowe. Sami funkcjonariusze natomiast podlegają ochronie na gruncie art. 222-224 i 226 k.k., a zatem znacznie silniejszej niż w przypadku wykroczeń.

    48. Nieracjonalne jest przekonanie, że wprowadzenie nowego typu wykroczenia zapewni skuteczność działań Policji i Straży Granicznej „zarówno podczas zagrożenia epidemicznego, jak również przy realizacji typowych zadań ustawowych”. Karanie za wykroczenia zlokalizowane w rozdziale IX Kodeksu wykroczeń następuje z reguły dawno po dokonaniu wykroczenia. Wprowadzenie nowego typu wykroczenia ponad wszelką wątpliwość nie może mieć jakiegokolwiek znaczenia dla realizacji zadań Policji lub Straży Granicznej. Kluczowe znaczenie dla tych ostatnich ma odpowiednie przeszkolenie funkcjonariuszy publicznych i możliwość stosowania przez nich środków przymusu, zaś w sytuacji masowego występowania choroby zakaźnej ludzi - wprowadzenie stanu klęski żywiołowej, pozwalającego w szczególności na istotne ograniczenie praw i wolności obywatelskich pod groźbą odpowiedzialności wykroczeniowej (art. 21 oraz art. 24-27 ustawy o stanie klęski żywiołowej), stosowanej w postępowaniu przyspieszonym (art. 27 ust. 2 ustawy o stanie klęski żywiołowej). Co więcej aktualnie zarówno funkcjonariusze Policji, jak i Straży Granicznej, mają szerokie możliwości spowodowania podporządkowania się wydawanym przez nich poleceniom, w tym np. zatrzymywania osób stwarzających w oczywisty sposób bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia (art. 15 ust.1 pkt 3 ustawy o Policji). Podejmowanie przemyślanych działań przez dobrze wyszkolonych funkcjonariuszy publicznych wespół z umożliwieniem im stosowania środków przymusu, w tym przymusu bezpośredniego, jest w konkretnym przypadku najlepszym sposobem „urzeczywistnienia przysługującego funkcjonariuszom Policji i Straży Granicznej prawa do wydawania poleceń”.

    49. Podsumowując tę część opinii należy stwierdzić, że ustawodawca nie wykazał, aby wprowadzenie nowego typu wykroczenia w nadzwyczaj pilnej procedurze, powodowanej częściowo koniecznością wprowadzenia szeregu zmian ustawowych w związku z szerzeniem się w Polsce epidemii, a częściowo niezrozumiałym wręcz zaniechaniem wprowadzenia stanu klęski żywiołowej, było uzasadnione racjonalnymi przesłankami. Jednocześnie kształt przedmiotowego przepisu budzi wątpliwości co do zgodności z konstytucyjną zasadą określoności czynu zabronionego.

    50. Uchwalona ustawa obejmuje swoim zakresem również ustawę o Służbie Więziennej.

    51. Art. 37 ustawy z 28.03.2020 r. stanowi klasyczny przykład wadliwej legislacji, w której dochodzi do podwójnego odesłania do przepisów zawartych w innym akcie prawnym. W istocie chodzi o nadanie funkcjonariuszom uprawnienia do stosowania:

    1) siły  fizycznej w postaci technik transportowych, obrony, ataku, obezwładnienia;

    2) kajdanek

    3) pasa obezwładniającego;

    4) kasku zabezpieczającego;

    5) pałki służbowej;

    6) wodnych środków obezwładniających;

    7) psa służbowego;

    8) pocisków niepenetracyjnych;

    9) chemicznych środków obezwładniających w postaci ręcznych miotaczy substancji obezwładniających, granatów łzawiących, innych urządzeń przeznaczonych do miotania środków obezwładniających;

    10) przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej (tzw. taserów, paralizatorów);

    11) celi zabezpieczającej;

    w celu:

    1) wyegzekwowania wymaganego prawem zachowania zgodnie z wydanym przez uprawnionego poleceniem;

    2) odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby;

    3) przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do zamachu na życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby;

    4) przeciwdziałania naruszeniu porządku lub bezpieczeństwa publicznego;

    5) przeciwdziałania bezpośredniemu zamachowi na ochraniane przez uprawnionego obszary, obiekty lub urządzenia;

    6) ochrony porządku lub bezpieczeństwa na obszarach lub w obiektach chronionych przez uprawnionego;

    8) przeciwdziałania niszczeniu mienia;

    9) zapewnienia bezpieczeństwa konwoju lub doprowadzenia;

    11) zatrzymania osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą;

    12) pokonania biernego oporu;

    13) pokonania czynnego oporu;

    14) przeciwdziałania czynnościom zmierzającym do autoagresji.

    52. Przedmiotowa regulacja stanowi ogromne zagrożenie dla praw i wolności obywatelskich osób skazanych lub tymczasowo aresztowanych, które chronione są przez Konstytucję RP. Głęboko ingeruje w prawa człowieka określone w EKPCz, a w szczególności w prawo do prywatności i prawo do wolności od tortur i nieludzkiego traktowania. Szczególny niepokój budzi wprowadzenie możliwości zastosowania środków chemicznych oraz środków wykorzystujących energię elektryczną dla wyegzekwowania wymaganego prawem zachowania zgodnie z wydanym przez uprawnionego poleceniem. Przepis ten ma charakter ogólny, nie określa rodzaju polecenia, do którego zastosowania zobligowany jest obywatel. Nie jest zachowana reguła współmierności, która gwarantuje, że zastosowane środki nie stanowią arbitralnej ingerencji w prawa i wolności obywatelskie. Warunki legalności ograniczeń praw i wolności obywatelskich obejmują przesłankę formalną, przez którą należy rozumieć wymóg formy ustawowej ograniczenia, oraz przesłankę materialną, będącą swego rodzaju subsumpcją, precyzującą pojęcie „interesu publicznego” w konkretnym przypadku. Trzecim warunkiem jest zasada proporcjonalności oznaczająca nakaz wskazania maksymalnych granic zakresu wprowadzonych ograniczeń, a także zakaz naruszania istoty praw i wolności obywatelskich. Uchwalona regulacja tego warunku nie spełnia.

    [1]                     Zob. A. Łopatka, Jednostka, jej prawa człowieka, Warszawa 2002, s. 13.

    [2]                     Por. orzeczenie ETPCz z dnia 6.09.1978 r. w sprawie Klass i in. v. Niemcy, A. 28, skarga nr 5029/71

    [3]                     Postanowienie SA w Krakowie z dnia 23.07.2003 r., II AKz 300/03, KZS 2003, z. 7−8, poz. 60.

    [4]                     Uchwała TK z dnia 2.03.1994 r.W. 3/93, OTK 1994, cz. I, s. 158−159

    [5]                     Wyrok TK z dnia 24.06.1997 r., K 21/96, OTK 1997, z. 2, poz. 23.

    [6]                     Orzeczenie ETPCz Keegan v. Wielka Brytania z 18.07.2006 r., Izba (Sekcja IV), skarga nr 28867/03, § 32.

    [7]                     Orzeczenie ETPCz z dnia 22.06.2004 r. w sprawie Pini i Bertani oraz Manera i Atripaldi v. Rumunia, Izba (Sekcja II), skarga nr 78028/01 i 78030/01, § 151; zob. również decyzja ETPCz z dnia 14.10.2003 r. w sprawie Kallo v. Węgry, Izba (Sekcja II), skarga nr 70558/01.

    [8]                     Zob. K. Dudka: Praktyka stosowania nieizolacyjnych środków zapobiegawczych w polskim procesie karnym, Warszawa 2016, s. 23.

    [9]                     Wyrok ETPCz z dnia 5.07.2016 r. w sprawie Buzadji v. the Republic of Moldova, skarga nr 23755/07.

    [10]                   Zob. K. Dudka: Praktyka stosowania…, op. cit.

    [11]              Wyrok ETPCz z dnia 13.06.1979 r. w sprawie Marckx v. Belgia, skarga nr 6833/74, § 66

    [12]              Zob. M.A. Nowicki: Komentarz do Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i podstawowych wolności [w:] Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, wyd. VII, Lex, dostęp 30.03.2020; zob. wyrok ETPCz Izba (Sekcja IV),z dnia 3.11.2009 r., Suljagić v. Bośnia i Hercegowina skarga nr 27912/02, § 40.

    [13]              Wyrok ETPCz (Wielka Izba) z dnia 25.10.2012 r. w sprawie Vistiņš i Perepjolkins v. Łotwa., skarga nr 71243/01, § 93.

    [14]              L. Garlicki [w] Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, Komentarz. Tom II, red. M. Zubik, Warszawa 2016, Lex, dostęp 30.03.2020; por. wyrok TK z 13.07.2004 r., P 20/03, OTK-A 2004/7/64.

    [15]          Zob. wyrok TK z dnia 8.07.2003 r., P 10/02, OTK-A 2003, z. 6, poz. 62.

    opinia COVID19 (pdf)

  • Pandemia w sądach. Stanowisko SSP Iustitia w sprawie rekomendacji podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości z 5 listopada 2020 r.

    Stanowisko SSP Iustitia w sprawie rekomendacji podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości
    z 5 listopada 2020 r.
    dotyczących funkcjonowania sądów w okresie pandemii

    Zarząd SSP Iustitia z uwagą zapoznał się z tzw. rekomendacjami pani podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Anny Dalkowskiej z 5 listopada 2020 r. dot. funkcjonowania sądów w okresie pogarszającej się pandemii i zgłasza następujące uwagi:

    1. Pani podsekretarz przypomina, że odpowiedzialność za zapewnienie bezpieczeństwa pracy sądów ponoszą ich prezesi i dyrektorzy, po czym zaleca wdrożenie rekomendacji od 9 listopada 2020 r. Tym samym tzw. rekomendacja nosi znamiona polecenia służbowego z jednoczesnym zdjęciem jakiejkolwiek odpowiedzialności z Ministerstwa Sprawiedliwości za skutki jej wdrożenia;

    2. Zgodnie z punktami 7-9 Ministerstwo zaleca wprowadzenie systemu pracy zmianowej w sądach, co zdaniem autorki rekomendacji „zapewni ciągłość pracy i brak konieczności odwoływania rozpraw i posiedzeń”. Stwierdzenie to świadczy o kompletnym braku znajomości realiów pracy sądów (bądź ich celowym pomijaniu). W sytuacji, gdy w większości sądów w Polsce, biorąc pod uwagę również opóźnienia spowodowane poprzednim lockdownem, terminy spraw są wyznaczane w najlepszym wypadku na marzec, wprowadzenie z dnia na dzień systemu pracy zmianowej spowoduje konieczność lawinowego odwołania rozpraw i posiedzeń wyznaczonych na tzw. „pierwszą zmianę”, przy jednoczesnym braku terminów na „drugiej zmianie”. Nawet przy największym poświęceniu ze strony sędziów i pracowników, by te sprawy poprzekładać, pierwsze terminy mogłyby się realnie pojawić na początku przyszłego roku, biorąc pod uwagę obieg poczty i ogrom pracy biurowej związanej z przesuwaniem terminów. Tym samym nagłe wprowadzenie dwuzmianowości, wbrew deklaracji pani podsekretarz, spowoduje dalszą zapaść sądownictwa i znaczące przedłużenie postępowań sądowych.

    3. Przepisy dotyczące rozpraw zdalnych w postępowaniach karnych, na które powołała się pani podsekretarz, wymagają przeprowadzenia tzw. wideokonferencji z innym sądem. Nie ma możliwości przesłuchania świadka bądź udziału strony (poza prokuratorem) z miejsca jej aktualnego pobytu. Oznacza to konieczność angażowania do czynności poza sądem prowadzącym sprawę sądu bądź sądów miejsca pobytu stron/świadków, co znacząco zwiększa ryzyko rozprzestrzeniania się wirusa. Dodatkowo w przypadku, gdy strona lub świadek przebywa w okręgu sądu prowadzącego postępowanie, nie ma żadnej możliwości przeprowadzenia czynności w trybie zdalnym, co czyni ten tryb iluzorycznym. Oczekujemy od Ministerstwa Sprawiedliwości zapewnienie dla postępowania karnego realnych rozwiązań, analogicznych do postępowania cywilnego, bądź przyznania, że takiej możliwości w postępowaniu karnym nie ma.
    OCZEKUJEMY RÓWNIEŻ ZAPEWNIENIA I WDROŻENIA JEDNOLITYCH ROZWIĄZAŃ TECHNICZNYCH POZWALAJĄCYCH WSZYSTKIM SĄDOM NA PROWADZENIE POSTĘPOWAŃ ZDALNYCH ORAZ ZAPEWNIENIA ŚRODKÓW NA ZAKUP NIEZBĘDNEGO SPRZĘTU.

    4. Wskazujemy na konieczność podjęcia pilnej inicjatywy ustawodawczej w kierunku zapewnienia stronom i świadkom możliwości komunikacji elektronicznej z sądami, tak, by pisma wysyłane drogą elektroniczną wywierały analogiczny skutek jak korespondencja papierowa (np. dotrzymanie terminu do dokonania czynności). Mnożenie korespondencji papierowej zwiększa ryzyko zakażenia pracowników i interesantów, stanowi również obciążenie dla Poczty polskiej i jej pracowników.

    Zarząd SSP Iustitia oczekuje od Ministerstwa Sprawiedliwości nie dobrych rad, a podjęcia rzeczywistych działań zmierzających do zapewnienia bezpieczeństwa pracy sądów w okresie pandemii. Wbrew twierdzeniom pani podsekretarz stanu Anny Dalkowskiej to nie prezesi i dyrektorzy sądów, a Minister Sprawiedliwości jest odpowiedzialny za dostarczenie kompleksowych i bezpiecznych rozwiązań prawno-sprzętowch niezbędnych do funkcjonowania sądów, w tym w trybie zdalnym i hybrydowym. Także Minister Sprawiedliwości ponosi pełną odpowiedzialność za brak działań pozwalających na uniknięcie ryzyka zakażeń przez pracowników Sądów i milionów Polek i Polaków, którzy są zmuszani do osobistego stawiennictwa w sądach.


    Zgadzamy się z panią podsekretarz stanu, że sądy są filarem Państwa i ich bieżące i bezpieczne funkcjonowanie jest niezwykle istotne.

  • Podziękowania Prezesa Naczelnej Izby Lekarskiej dla Stowarzyszenia Sędziów Polskich "IUSTITIA"

    Podziękowanie dla Stowarzyszenia Sędziów Polskich Iustitia 27.04.2020

  • Rekomendacje SSP "IUSTITIA" dotyczące funkcjonowania sądów podczas pandemii koronawirusa

    Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” przedstawia uwagi (zalecenia) dotyczące funkcjonowania sądów w czasie epidemii koronawirusa w naszym kraju a także informację o niektórych rozwiązaniach w obszarze wymiaru sprawiedliwości w innych krajach. 

    Celem niniejszego opracowania jest przede wszystkim troska o zdrowie publiczne w Polsce a także poszanowanie konstytucyjnego prawa do sądu. 

    Jest ono odpowiedzią na brak kompleksowych, szczegółowych rekomendacji, które powinny być przygotowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości.

    II. Propozycje Stowarzyszenia dotyczące funkcjonowania sądów w związku z epidemią Covid-19.

    Zapewnienie właściwych warunków technicznych i logistycznych do działania sądów spoczywa na Ministrze Sprawiedliwości, który od lat nie wywiązuje się ze swoich obowiązków.

    W ocenie Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” istnieje paląca potrzeba wznowienia pracy sądów, albowiem obecna sytuacja powoduje pozbawienie ochrony prawnej obywateli i jako taka jest nie do zaakceptowania. 

    Niemniej, co istotne, pierwszorzędne znaczenie ma obowiązek zapewnienia obywatelowi ochrony jego dóbr osobistych w postaci życia i zdrowia poprzez wdrożenie bezpiecznych procedur i rozwiązań organizacyjnych umożliwiających udzielenie ochrony osobom znajdującym się w grupach ryzyka (przewlekle chorych, z niedoborem odporności, seniorów), tak by poprzez obecność w sądzie nie doszło do narażenia ich życia i zdrowia w nadmierny sposób.

    Tak wiec kierując się troską o zdrowie publiczne a nadto koniecznością zapewnienia  realizacji konstytucyjnego prawa obywatela do sądu Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” wskazuje, iż możliwość prowadzenia rozpraw jak i podejmowania innych czynności winna być uzależniona od możliwości zapewnienia bezpieczeństwa dla osób przebywających w budynkach sądów (stron, świadków, biegłych, pełnomocników a także sędziów i pozostałych pracowników sądów).

    Z ogromnym żalem stwierdzić należy, iż pomimo licznych apeli środowiska sędziowskiego o przeprowadzenie niezbędnych reform, takich jak digitalizacja i informatyzacja sądownictwa w skali ogólnopolskiej, wprowadzenie do sądów rozwiązań informatycznych, z których korzystają inne państwa (w których w chwili obecnej sady mają narzędzia techniczne by sprawnie funkcjonować), strategia przyjęta przez Ministra Sprawiedliwości polegała w ostatnich latach wyłącznie na czystkach personalnych i wymianie kadr zamiast niezbędnych reform w szczególności o charakterze techniczno – logistycznym, by usprawnić pracę wymiaru sprawiedliwości.

    Tymczasem brak niezbędnej informatyzacji i digitalizacji sądów przy jednoczesnych brakach kadrowych (nieobsadzenie bardzo wielu etatów sędziowskich) doprowadziły sądownictwo do dramatycznej zapaści. Dodatkowo brak informatyzacji spowodował, iż w obliczu epidemii jedynym rozwiązaniem było ograniczenie działalności sądów do spraw pilnych skoro brak jest w sądach narzędzi technicznych i informatycznych pozwalających im działać w sposób ciągły bez nadmiernego narażania zdrowia obywateli na ryzyko zakażenia.  Obecnie ta sytuacja nie uległa zmianie, a poza ogólnymi, pięknie brzmiącymi sloganami Ministerstwo Sprawiedliwości nie zapewniło technicznych możliwości bezpiecznego procedowania (bez narażenia na nadmierne ryzyko) przez sądy w czasie epidemii. 

    Oczywistym jest również, iż obecna sytuacja sądownictwa w zakresie informatyzacji i digitalizacji akt nie jest problemem nowym. Stowarzyszenie wielokrotnie zwracało uwagę na konieczność niezbędnych reform sądownictwa, tak by realizacja konstytucyjnego prawa obywateli do sądu nie stanowiła zagrożenia dla ich zdrowia w nadmiernym stopniu. 

    Stowarzyszenie zwraca uwagę, iż wiele siedzib sądów (budynków) jest niedostosowanych logistycznie do obsługi obywateli w sposób bezpieczny w okresie epidemii (niezbędny dystans społeczny, wietrzenie pomieszczeń) i jednocześnie sądy te pozbawione są rozwiązań technicznych umożliwiających im pracę zdalną na skutek zaniedbań osób nimi kierującymi i zarządzającymi (Dyrektor, Prezes). 

    W ocenie Stowarzyszenia, w pierwszej kolejności należy zadbać o życie i zdrowie obywateli, tak by ich obecność w sądzie nie wiązała się z nadmiernym zagrożeniem dla ich życia i zdrowia, a sądy nie były ogniskami epidemicznymi. Zdaniem Stowarzyszenia istnieje takie niebezpieczeństwo w sytuacji braku zapewnienia regulacji i rozwiązań organizacyjnych pozwalających obywatelom bezpiecznie przebywać w budynkach sądów. 

    Nie  można również tracić z pola widzenia obowiązujących przepisów prawa, a w szczególności tych gwarantujących bezpieczne warunki pracy a wynikających z zasad ogólnych wskazanych w art. 15 i 207 § 2 Kodeksu pracy. 

    Niewątpliwie zapewnienie realnych możliwości respektowania tych norm spoczywa na Ministrze Sprawiedliwości  poprzez wdrożenie  odpowiednich rozwiązań informatycznych, ale również przestrzeganie tych zasad spoczywa na Dyrektorach oraz Prezesach  sądów. Powyższa odpowiedzialność nie może być zrzucana na inne osoby poprzez zobowiązanie poszczególnych sędziów do wydawania stosownych zarządzeń, albowiem w rzeczywistości praktyka delegowania swoich obowiązków przez Dyrektorów lub Prezesów w zakresie przeciwdziałania nadmiernemu narażeniu zdrowia obywateli nie jest jakimkolwiek zarządzaniem ryzykiem, a wyłącznie jego iluzją. Tego typu praktyki zarówno w obszarze bezpieczeństwa jak i technicznych aspektów organizacji pracy sądów należy uznać za niedopuszczalne. 

    Podkreślenia wymaga, iż to od Prezesów i Dyrektorów należy wymagać zapewnienia przestrzegania zasad BHP z uwzględnieniem stanu epidemicznego jak i wyposażenia sądów w systemy pracy zdalnej VPN. 

    Niewątpliwie bowiem brak zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom wymiaru sprawiedliwości spowoduje, iż wskutek kwarantanny mogą zostać wyłączone z działania poszczególne sądy, a jednocześnie brak dbałości o bezpieczeństwo i higienę pracy w szczególnych epidemicznych warunkach spowoduje narażenie obywateli na zakażenie przez pracowników wymiaru sprawiedliwości. 

    Konieczne jest również przestrzeganie przez pracowników jak i obywateli dystansu społecznego, zaś brak zapewnienia możliwości realizacji tej zasady może sprowadzić niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia wielu osób. 

    Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” wskazuje na potrzebę  przeciwdziałania dyskryminacji tych, którzy mają ograniczone możliwości korzystania ze środków porozumiewania się na odległość a z uwagi na stan zdrowia obecność w sądzie powodowałaby nadmierne ryzyko dla ich życia i zdrowia. Rozwiązaniem mogłoby być wysłuchanie w miejscu zamieszkania, z tym, że konieczne byłoby odpowiednie zabezpieczenie wysłuchiwanego, sędziego oraz protokolanta, by nie doszło do nadmiernego zagrożenia dla życia i zdrowia (maseczka, rękawiczki, środki dezynfekcyjne dla obywatela i innych osób uczestniczących w czynnościach). 

    Z wyżej wskazanych względów, zwracając uwagę na konieczność wznowienia pracy sądów i zapewnienie obywatelom realnej ochrony ich praw, z poszanowaniem gwarancji procesowych, Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” wzywa Ministra Sprawiedliwości do niezwłocznej informatyzacji i digitalizacji sądów a także ujednolicenia stopnia ich informatyzacji w skali  kraju.

    Pomimo pełnej dostępności rozwiązań technicznych, w wielu sądach nie zostały do chwili obecnej wprowadzone systemy umożliwiające pracę zdalną, choć w innych jest to rozwiązanie stosowane powszechnie (łącze VPN czy poprzez aplikację). 

    Niezbędne jest zatem, aby w najbliższym czasie została przeprowadzona stosowna inwentaryzacja, tak by wszystkie sądy miały równy dostęp do rozwiązań technicznych i by ujednolicić poziom ich informatyzacji.

    W obecnej sytuacji potrzeba podjęcia sprawnych działań w zakresie informatyzacji i digitalizacji na szeroką skalę stała się nagląca i jak nigdy dotąd pokazała, że tylko taka organizacja sądów oparta na zintegrowanym, jednolitym we wszystkich jednostkach oprogramowaniu zagwarantuje obywatelom niezakłócony dostęp do sądu. 

    Podobnie, jeśli chodzi o zapewnienie warunków bezpieczeństwa sanitarnego w sądach. Przy obecnej skali zagrożenia, niewystarczające jest obciążenie obowiązkami w tym zakresie dyrektorów czy prezesów poszczególnych sądów, bowiem wyposażenie sądów w niezbędne środki ochrony osobistej tak dla interesantów, jak i pracowników, wymaga skoordynowanej akcji wyposażania sądów zorganizowanej na szczeblu centralnym obejmującej wszystkie jednostki w kraju.

    Z tych też względów Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” wzywa Ministra Sprawiedliwości do niezwłocznego: 

    1) podjęcia działań  mających na celu ujednolicenie poziomu informatyzacji sądów poprzez zapewnienie wszystkim sądom równego dostępu do systemów pracy zdalnej poprzez łącze VPN i usunięcie zaniedbań w tym zakresie w tych sądach, gdzie brak jest zapewnionego systemu pracy zdalnej VPN;

    2) wykorzystania cech interoperacyjności umożliwiającej integrację wielu systemów informatycznych wykorzystywanych w sądownictwie oraz tych, które mogą być niezbędne do zapewnienia możliwości pracy zdalnej;

    3) wykorzystania rozwiązań dotychczas stosowanych w sektorze publicznym do uwierzytelniania użytkownika (jak np. Profil Zaufany, podpis cyfrowy) jak i kanałów komunikacji do wiarygodnego przesyłania korespondencji (np. ePUAP), a dzięki  wykorzystaniu uwierzytelnienia dokumentu w wersji elektronicznej należy odejść od dokumentów zamkniętych (np. JPG, PDF) na rzecz skutecznie podpisanych elektronicznie dokumentów edytowalnych (np. RTF, DOC, DOCX);

    4) wdrożenia na szeroką skalę rozwiązań wykorzystujących optyczne rozpoznawanie znaków (ang. OCR – optical character recognition)  w zakresie pism wnoszonych za pośrednictwem platformy ePUAP (z zastosowaniem walidacji reguły i walidacji bazy referencyjnej) jak i tradycyjnie i za pośrednictwem ww rozwiązań oraz przy pomocy programów stosujących zautomatyzowane programy przy użyciu algorytmów dokonywać zaszeregowania pism do konkretnej sprawy przy zapewnieniu pełnej integralności  z systemem elektronicznych repertoriów sądowych;

    5) zapewnienia możliwości prowadzenia rozpraw przy użyciu aplikacji do telekonferencji przy zachowaniu możliwości autoryzacji poprzez Profil Zaufany  i okazania dokumentu tożsamości  w trakcie wideo rozprawy, a poprzez zastosowanie systemów automatycznego rozpoznawania twarzy przy zastosowaniu cech antropologicznych dokonywanie weryfikacji tożsamości uczestników, zaś do czasu wdrożenia systemu automatycznego poprzez procedurę weryfikacji tożsamości w drodze okazania dowodu osobistego wraz ze zdjęciem w procedurze okazania dokumentu tożsamości pod różnym kątem;

    6) podjęcia skoordynowanych działań na szczeblu centralnym mającym na celu zapewnienie wyposażenia sądów w niezbędne środki ochrony osobistej tak dla interesantów, jak i pracowników. 

    Jednocześnie Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” wzywa Ministra Sprawiedliwości do opracowania w porozumieniu z Głównym Inspektorem Sanitarnym w drodze stosownego rozporządzenia minimalnych warunków technicznych i logistycznych oraz standardów postępowania, tak by zapewnić obywatelom warunki bezpieczne dla ochrony ich zdrowia.

    W zakresie zaś szczegółowym celem przeciwdziałania możliwości zakażenia obywateli w sądach jak i unikania nadmiernego narażenia ich zdrowia w związku z ryzykiem zakażenia w ocenie Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”  w pierwszej kolejności w zakresie organizacji biurowej należy zapewnić:

    1) obecność wyłącznie jednej osoby w pomieszczeniu – co można osiągnąć wyłącznie poprzez system pracy rotacyjnej i zdalnej; 

    2) konieczność dezynfekcji miejsca pracy i pomieszczenia przed i po zakończeniu pracy;

    3) środki dezynfekcji rąk oraz powierzchni ogólnodostępne dla każdej osoby pracującej w sądzie  (w przydziale po co najmniej jednej sztuce na każde zajmowane pomieszczenie);

    4) ogólnodostępne dla każdej osoby rękawiczki oraz maski (z filtrem PPF3 zaś w przypadku braku możliwości ich zapewnienia maseczki jednorazowe w przydziale dostosowanym do czasu pracy oraz przyłbice) z obowiązkiem korzystania z nich przez sędziów i  pracowników sądów poza dedykowanym miejscem pracy  (z uwagi na korzystanie przez te osoby z miejsc ogólnodostępnych dla wszystkich pracowników jak i pracę w takich ogólnodostępnych miejscach);

    5) konieczność zachowania dystansu społecznego w częściach wspólnych co najmniej 2 metry; 

    Jeśli zaś chodzi o sposób prowadzenia rozpraw i posiedzeń jawnych w celu uniknięcia narażenia obywateli na nadmierne ryzyko zakażenia w budynku sądu w ocenie Stowarzyszenia należy przestrzegać niżej wskazanych zasad:

    1) prowadzenie rozpraw wyłącznie w pomieszczeniu z dostępem do świeżego powietrza i zapewniającego możliwość jego wietrzenia;

    2) zapewnienie odgrodzenia każdego z uczestników oraz świadka od stołu sędziowskiego i sekretarza od pozostałych uczestników rozpraw szybą lub z tworzywa typu plexa oraz możliwości zachowania odstępu pomiędzy sędzią a sekretarzem co najmniej 1,5 metra;

    3) obowiązek przebywania uczestników  rozpraw w maseczce i rękawiczkach;

    4) zapewnienie maseczek i rękawiczek dla interesantów a nadto zapewnienie przyłbic lub maseczek dla sędziego oraz protokolanta a nadto ich wyposażenie w rękawiczki  - z możliwością uzupełnienia zabezpieczeń w przypadku uszkodzenia;

    5) zapewnienie uczestnikom oraz pracownikom sądu na sali rozpraw środków do dezynfekcji rąk oraz powierzchni;

    6) odkażanie po każdej rozprawie klamek, ław i stołu uczestników rozprawy oraz wietrzenie pomieszczenia co najmniej przez 20 minut;

    7) ze względów bezpieczeństwa – wyłączenie możliwości doręczania i składania pism w trakcie rozprawy (zakaz doręczania i składania pism w toku rozprawy);

    8) wyłączenie klimatyzacji oraz wentylacji mechanicznej w budynku;

    9) zapewnienie oddzielnych wejść dla uczestników oraz sędziego i sekretarza sądowego a nadto oddzielnych ciągów komunikacyjnych, a w przypadku, gdy jest to niemożliwe, obowiązek zapewnienia bezpiecznych zasad regulowania ruchem, by drogi komunikacji nie krzyżowały się;

    10) zapewnienie możliwości wywoływania rozpraw przez środki komunikowania się (przywoływanie stron i wywoływanie rozprawy  przez system przywoławczy lub głośnik);

    11) wyznaczenie bezpiecznych dróg komunikacyjnych dla uczestników na salę rozpraw oraz drogi powrotnej przy zapewnieniu zachowania bezpiecznego odstępu społecznego 2 metrów – poprzez kierowanie ruchem uczestników przez upoważnione do tego osoby zaopatrzone w środki ochrony osobistej (maseczka, kombinezon, przyłbica, rękawiczki) - oraz przyjęcie zasady udawania się na rozprawę jednym ciągiem komunikacyjnym, wychodzenie zaś drugim;

    12)  wprowadzenie zasady jednej rozprawy na piętrze – chyba, że warunki techniczne w sądach umożliwiają prowadzenie rozpraw w dwóch lub więcej salach (duże szerokie korytarze co przy uwzględnieniu liczebności osób wezwanych oraz wielkości korytarzy umożliwia im zachowanie odstępu społecznego 2 metrów, a nadto istnieje możliwość zapewnienia wietrzenia korytarzy przeznaczonych do oczekiwania przez minimum 20 minut – czy też rotacyjne wywoływanie rozpraw, pod nadzorem upoważnionego pracownika);

    13) w przypadku braku możliwości technicznych w budynku sądu (wąskie korytarze, bez dostępu do świeżego powietrza, a w związku z tym brak możliwości ich wietrzenia)  wyznaczenie poza budynkiem sądu (namioty, inne budynki, dziedziniec sądu) miejsca oczekiwania dla uczestników rozprawy;

    14) w razie możliwości organizacja części posiedzeń poza budynkiem sądu z przestrzeganiem zasad bezpieczeństwa ich prowadzenia; 

    15) rozważenie możliwości prowadzenia rozpraw w dwóch lub więcej salach za pośrednictwem środków do komunikacji na odległość – z tym, że wówczas istnieje konieczność zapewnienia kierowania ruchem i weryfikację tożsamości osób przez pracownika sądu zaopatrzonego w środki ochrony osobistej (kombinezon, przyłbica, maseczka, rękawice); 

    16) wprowadzenie zasady, iż w rozprawie lub posiedzeniu jawnym mogłyby uczestniczyć wyłącznie  osoby wezwane lub zawiadomione 

    W zakresie ciągów komunikacyjnych w celu zapewnienia obywatelom możliwości bezpiecznego poruszania się w budynku sądu winny być spełnione następujące warunki: 

    1) poruszanie się w budynku sądu poza wyznaczonym miejscem pracy tylko w maseczkach  (przez sędziów, pracowników sądu oraz pozostałe osoby);

    2) zakaz wspólnego przemieszczania się osób  (do toalety, na przerwę, na papierosa) 

    3) łatwy dostęp do środków dezynfekcyjnych poprzez ich zapewnienie w każdym z pomieszczeń lub poprzez przydzielenie środków każdej z osób pracujących w sądzie;

    4) łatwy dostęp do toalet dla interesantów;

    5) w miarę możliwości oddzielenie ciągów komunikacyjnych pracowników sądu i interesantów, a jeżeli jest to niemożliwe to ustalenie zasad przemieszczania się oraz kierowania ruchem przez osoby upoważnione – w zakresie koniecznym do zachowania odstępu społecznego oraz braku krzyżowania się dróg na odcinkach uniemożliwiających zachowanie odstępu społecznego co najmniej 2 metrów.

    Jeśli zaś chodzi o przeciwdziałanie możliwości zakażenia obywateli poprzez kontakt z zakażonymi powierzchniami oraz zapewnienia obywatelom bezpiecznego obiegu dokumentów organizacja biur podawczych i czytelni akt winna być następująca:

    1) zabezpieczenie interesantów  i pracowników sądu  poprzez ich oddzielenie szyba;

    2) biura podawcze winny być otwarte tylko wówczas, jeżeli złożenie pisma jest możliwe bez wchodzenia do budynku sądu lub z przedsionka sądu - przy jednoczesnym utrzymaniu funkcjonowania skrzynek podawczych;

    3) zapewnienie „kwarantanny” wnoszonych pism procesowych i ewentualnie akt sprawy (również przekazywanych między pracownikami sądu);

    4) przeniesienie części funkcji poza budynek sądu (np. do tymczasowych namiotów, wynajętych pomieszczeń) lub pomieszczeń z odrębnymi ciągami komunikacyjnymi, np. spotkań kuratorów zawodowych z interesantami, oczekiwania na rozprawę, obsługi interesantów, zapoznawania się z aktami spraw;

    5) zasady udostępniania akt winny być dostosowane do wielkości  pomieszczenia, tak aby dystans pomiędzy interesantami wynosił co najmniej 2 metry oraz przeprowadzane wyłącznie w pomieszczeniu zapewniającym dostęp świeżego powietrza i możliwość systematycznego wietrzenia;

    6) przy ustalaniu zasad udostępniania akt należy wprowadzić obowiązek uprzedniego telefonicznego lub e-mailowego zamawiania akt z jednoczesnym obowiązkiem wskazania czasu niezbędnego do realizacji zaplanowanych czynności poprzez wskazanie godziny początkowej i końcowej (dokonać rezerwacji akt w konkretnym okresie, który winien być przestrzegany), co z kolei umożliwi sporządzenie przez uprawnionych pracowników harmonogramu na dany dzień z uwzględnieniem konieczności wietrzenia pomieszczenia w odstępach nie mniejszych niż  1,5 godziny; 

    7) planowanie harmonogramu przeglądania akt z uwzględnieniem czynności sądowych jak i wcześniejszego ich udostępnienia by zapewnić niezbędny czas na przejście przez akta „kwarantanny”. 

    Wobec powyższego Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” wzywa Ministra Sprawiedliwości, aby w porozumieniu z Głównym Inspektorem Sanitarnym opracował w drodze stosownego rozporządzenia standardy postępowania w zakresie: 

    1) bezpiecznych odległości między osobami obecnymi w trakcie rozprawy, minimalnej powierzchni przewidywanej na osobę, tak by zachować dystans społeczny co najmniej 2 metry, co oznacza konieczność określenia  minimalnej powierzchni przypadającej na jedną osobę uczestniczącą w czynności na co najmniej 15 metrów kwadratowych – szczegółowo dla każdego pomieszczenia sądowego przeznaczonego do obsługi interesantów (korytarze, sale rozpraw, czytelnia akt itp.); 

    2) bezpiecznych zabezpieczeń technicznych i osobistych – z uwzględnieniem zasad wskazanych w niniejszych rekomendacjach;

    3) zasad dezynfekcji poprzez zdefiniowanie ich częstotliwości  niezbędnych środków oraz przyjętej procedury (zarówno w zakresie miejsc pracy tj. sekretariatów i gabinetów, jak i pomieszczeń ogólnodostępnych dla pracowników, pomieszczeń przeznaczonych do obsługi interesantów, ciągów komunikacyjnych oraz zapewnienia wszystkim przebywającym w budynku sądu możliwości przestrzegania higieny – minimum co godzinę powierzchnie dotykowe, wspólne co trzy godziny), z koniecznością określenia przy użyciu jakich środków i z jakimi zabezpieczeniami osobistymi;

    4) zasad przemieszczania się i oczekiwania w budynku sądu (odległości w ciągach komunikacyjnych, wymagania co do środków ochrony osobistej osób znajdujących się na terenie sądu) – z uwzględnieniem powyższych rekomendacji;

    5) zasad korzystania ze środków ochrony osobistej (maseczki, rękawiczki, przyłbice – w jakich okolicznościach, o jakich parametrach, przez jak długo, jak utylizować);

    6) zasad dezynfekcji urządzeń technicznych (mikrofony, systemy do wideokonferencji, komputery stacjonarne, komputery przenośne, telefony stacjonarne – zważywszy iż są to powierzchnie dotykowe winny być dezynfekowane co godzinę;

    7) rozważenia celowości zapewnienia w pomieszczeniach sądu  (toalety, sale rozpraw) lamp wirusobójczych i bakteriobójczych;

    Prezesów i Dyrektorów sądów Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” wzywa do niezwłocznego: 

    1) zapewnienia sędziom oraz pracownikom dostępu do systemów pracy zdalnej poprzez łącze VPN;

    2) zapewnienia obecności wyłącznie jednej osoby w pomieszczeniu – co można osiągnąć wyłącznie poprzez system pracy rotacyjnej i zdalnej; 

    3) zapewnienia łatwego dostępu interesantów do maseczek, rękawiczek oraz środków do dezynfekcji w miejscach ogólnodostępnych - z możliwością uzupełnienia zabezpieczeń w przypadku uszkodzenia;

    4) zapewnienia środków do dezynfekcji rąk oraz powierzchni ogólnodostępnych  dla każdej osoby pracującej w sądzie  (w przydziale po co najmniej jednej sztuce na każde zajmowane pomieszczenie),

    5) zapewnienia ogólnodostępnych (we wskazanym punkcie na piętrze) dla każdej osoby pracującej w sądzie rękawiczek oraz masek (z filtrem PPF3 zaś w przypadku braku możliwości ich zapewnienia maseczki jednorazowe w przydziale dostosowanym do czasu pracy oraz przyłbic) z obowiązkiem korzystania z nich przez sędziów i  pracowników sądów poza dedykowanym miejscem pracy (z uwagi na korzystanie przez te osoby z miejsc ogólnodostępnych dla wszystkich pracowników jak i pracę w takich ogólnodostępnych miejscach w tym także dla intersantów);

    6) zapewnienia konieczności dezynfekcji miejsca pracy i pomieszczenia przed i po zakończeniu pracy,

    7) zapewnienia przestrzegania konieczności zachowania dystansu społecznego w częściach wspólnych co najmniej 2 metry; 

    8) zapewnienia odgrodzenia każdego z uczestników, świadków, od pozostałych uczestników rozpraw szybą lub z tworzywa typu plexa oraz od sędziego oraz   sekretarza oraz możliwości zachowania odstępu pomiędzy sędzią a sekretarzem co najmniej 1,5 metra;

    9) zapewnienia uczestnikom oraz pracownikom sądu na sali rozpraw środków do dezynfekcji rąk oraz powierzchni;

    10)  zapewnienia odkażania po każdej rozprawie klamek, ław i stołu uczestników rozprawy oraz wietrzenie pomieszczenia co najmniej przez 20 minut;

    11)  wyłączenia klimatyzacji oraz wentylacji mechanicznej w budynku, a w związku z powyższym dostosowanie wymiaru czasu pracy do warunków panujących w pomieszczeniu, 

    12)  zapewnienia oddzielnych wejść dla uczestników oraz sędziego i sekretarza sądowego a nadto oddzielnych ciągów komunikacyjnych, a w przypadku, gdy jest to niemożliwe, obowiązek zapewnienia bezpiecznych zasad regulowania ruchem, by drogi komunikacji nie krzyżowały się;

    13)  zapewnienia możliwości wywoływania rozpraw przez środki komunikowania się (przywoływanie stron i wywoływanie rozprawy  przez system przywoławczy lub głośnik);

    14)  prowadzenia rozpraw wyłącznie w pomieszczeniu z dostępem do świeżego powietrza i zapewniającego możliwość jego wietrzenia;

    15)  wprowadzenia zasady jednej rozprawy na piętrze – chyba, że warunki techniczne w sądach umożliwiają prowadzenie rozpraw w dwóch lub więcej salach (duże szerokie korytarze co przy uwzględnieniu liczebności osób wezwanych oraz wielkości korytarzy umożliwia im zachowanie odstępu społecznego 2 metrów, a nadto istnieje możliwość zapewnienia wietrzenia korytarzy przeznaczonych do oczekiwania przez minimum 20 minut – czy też rotacyjne wywoływanie rozpraw, pod nadzorem upoważnionego pracownika);

    16)  w przypadku braku możliwości technicznych w budynku sądu (wąskie korytarze, bez dostępu do świeżego powietrza, a w związku z tym brak możliwości ich wietrzenia)  wyznaczenia poza budynkiem sądu (namioty, inne budynki, dziedziniec sądu) miejsca oczekiwania dla uczestników rozprawy. 


    III. Funkcjonowanie sądów w wybranych krajach w czasie epidemii

    1. USA

    W USA specjalny zespół sędziów z różnych stanów opracował przewodnik, jak przygotować amerykańskie sądy do pandemii.

    Obejmuje on m.in. zestawienie procedur awaryjnych oraz przewodnik operacyjny dla sędziów i administratorów sądów stanowych (osób zarządzających sądami)

    A. Konsekwencje dla sądów


    Część II tego przewodnika odnosi się do kwestii prawnych, które mogą pojawić się podczas pandemii. 

    Część III przewodnika zawiera wskazówki dla administratorów i sędziów dotyczące kroków, które należy podjąć, aby zapewnić, żeby sądy pozostały otwarte i dostępne, a także aby rozwiązać kwestie prawne zaistniałe w sądzie. Część ta obejmuje także przegląd konkretnych konsekwencji dla administratorów sądów podczas pandemii oraz oferuje strategie i źródła, które pomogą im przygotować się na pojawiające się wyzwania.

    Wyzwania stojące przed sądami podczas pandemii mogą obejmować następujące kwestie:
    (1) Jak chronić zdrowie i bezpieczeństwo stron, sędziów, pracowników sądów, prawników, ławników i wszystkich innych osób przebywających w obiektach sądowych, mimo tego, że mają lub mogą mieć ze sobą osobisty kontakt?

    (2) W jaki sposób wykonywać funkcje sądu o kluczowym znaczeniu, gdy pracownicy sądu, sędziowie, przysięgli, pełnomocnicy i urzędnicy ds. bezpieczeństwa są niedostępni z powodu choroby lub śmierci?

    (3) Jak zareagować na sytuację, gdy zaczną wpływać masowe skargi i wnioski od osób ubiegających się o natychmiastowe wydanie przez sąd decyzji o zwolnieniu z ograniczeń nałożonych przez organy ochrony zdrowia?

    B. Uprawnienia naczelnego sędziego stanowego (osoby zarządzającej sądami na obszarze całego stanu) lub stanowego Sądu Najwyższego.

    Wiele stanów wyraźnie przyznaje swojemu naczelnemu sędziemu stanowemu lub Sądowi Najwyższemu pewne szerokie i dyskrecjonalne uprawnienia w nagłych wypadkach, aby ułatwić wymierzanie sprawiedliwości. 

    Oczekuje się, że podczas pandemii główny sędzia stanowy lub Sąd Najwyższy wydadzą przepisy awaryjne, w następujących kwestiach:

    - obliczanie terminów procesowych;

    - formy pism procesowych i wniosków;

    - doręczanie i składanie dokumentów sądowych;

    - odraczanie rozpraw;

    - rejestracja wpływających spraw;

    - prawo do konfrontacji;

    - jawność rozpraw i posiedzeń sądowych;

    - prowadzenie akt sądowych;

    - korzystanie ze sprzętu komunikacyjnego;

    - składanie przyrzeczenia (notariusz lub inna osoba upoważniona do składania przyrzeczenia musi być obecna przy świadku);

    - procedury przyspieszonego rozpoznawania środków odwoławczych;

    - składanie i przekazywanie akt do sądów wyższego rzędu;

    - wydawanie orzeczeń i ich uzasadnień.

    Sądy powinny dokonać przeglądu swoich przepisów w powyższych obszarach w kontekście gotowości na wypadek pandemii.

    C. Osoby stanowiące potencjalne zagrożenie dla zdrowia publicznego

    Sąd może nie chcieć zezwalać na obecność osób zarażonych lub potencjalnie zarażonych z powodu zagrożenia dla zdrowia, jakie stanowią takie osoby. Uczestnicy procesu mogą być fizycznie niezdolni do stawienia się na rozprawę osobiście z powodu choroby. W przypadku, gdy osoba fizyczna nie jest w stanie lub nie może osobiście uczestniczyć w postępowaniu, sąd powinien rozważyć alternatywne formy uczestnictwa, takie jak wystąpienia telefoniczne lub wideokonferencje. Wytyczne powinny obejmować wszelkie organy, które podejmują decyzje, kiedy przesłuchania mogą odbywać się telefonicznie lub za pośrednictwem wideokonferencji. Konieczne mogą być dodatkowe przepisy lub regulacje sądowe, aby rozszerzyć zakres uznania urzędników sądowych w zakresie wykorzystywania komunikacji wideo i audio.

    D. Zagadnienia związane z zarządzaniem


    Prawdopodobnie wpłynie to na zdolność do przeprowadzania doboru przysięgłych oraz procesów z udziałem ławy przysięgłych podczas zagrożenia zdrowia publicznego. Jednak konstytucyjne prawo do szybkiego procesu i bezstronnego jury wymaga, aby sądy nadal pełniły tę funkcję. 

    Dwa problemy związane z zarządzaniem rozprawami z udziałem ławy przysięgłych, które mogą wystąpić podczas pandemii, obejmują: 1) rozwiązanie problemu ograniczenia puli ławników; 2) ograniczenie narażenia jurorów na zarażenie podczas pełnienia tej funkcji. 

    Należy rozważyć uwzględnienie wszelkich zasad lub strategii opracowanych w stanie w celu przezwyciężenia problemów związanych z zarządzaniem ławy przysięgłych. 

    Na przykład w stanie Virginia określa się kilka strategii rozwiązania problemu zmniejszenia liczby ław przysięgłych, w tym:

    (1) zmniejszenie liczby zaplanowanych rozpraw przez odroczenie procesów cywilnych i innych rozpraw, w przypadku gdy nie ma problemu z szybką rozprawą;

    (2) zwiększenie liczby przywoływanych jurorów, zwracając uwagę, że wzrost ten należy zestawić z ryzykiem wezwania większej liczby przysięgłych, niż jest to realistycznie potrzebne, tym samym niepotrzebnie narażając ich na ewentualne zarażenia;

    (3) określenie zasad usprawiedliwiania przysięgłych z powodu choroby. 

    Stan Virginia zauważa, że ​należy rozważyć wdrożenie bardziej łagodnej polityki usprawiedliwiania nieobecności z powodu choroby podczas pandemii, a polityka ta powinna dotyczyć sposobu rozpatrywania wniosków o zwolnienia osób należących do grup najbardziej narażonych na chorobę  (np. osób starszych i kobiet w ciąży) oraz dla osób sprawujących opiekę nad chorymi członkami rodziny. Należy określić, kto jest uprawniony do usprawiedliwiania przysięgłych, wskazać kryteria zwolnienia i czy wymagana będzie jakakolwiek dokumentacja.

    Strategie ograniczania narażenia jurorów na zakażenie obejmują:

    (1) unikanie wzywania przysięgłych, jeśli sąd spodziewa się ugody cywilnej lub poddania karze, przy czym należy wziąć pod uwagę wzywanie przysięgłych później niż w wyznaczonym terminie rozprawy, aby umożliwić sądowi przyjęcie zarzutów lub ugody lub kontynuowanie spraw z odpowiednim wyprzedzeniem (wysłane poza sądem i nagrywane przez telefon) przysięgłym, aby nie musieli się niepotrzebnie pojawiać;

    (2) wezwanie przysięgłych o zgłaszanie się według rozłożonego harmonogramu;

    (3) zapewnienie przysięgłym środków dezynfekujących ręce i środki ochrony osobistej (maski i rękawiczki), jeśli lokalne władze chętnie je zapewnią;

    (4) rozważenie wprowadzenia dodatkowych zastępców przysięgłych, aby uniknąć konieczności odroczenia rozprawy w przypadku choroby przysięgłego;

    (5) wymaganie, aby jurorzy zgłaszali się bezpośrednio do sali sądowej, a nie do sali zebrań przysięgłych;

    (6) w miarę możliwości unikanie przekazywania dowodów rzeczowych między jurorami.

    E. Dodatkowy personel sądowy


    Władze stanowe powinny ustanowić mechanizm pozwalający na zwiększenie liczby urzędników sądowych dostępnych do rozpoznawania spraw w sądach posiadających pierwotną jurysdykcję w zakresie zdrowia publicznego.


    F. Konsolidacja spraw


    W niektórych okolicznościach departamenty zdrowia mogą podjąć decyzję o wszczęciu postępowania sądowego w celu wykonania nakazów izolacji lub kwarantanny w stosunku do wielu osób w ramach pozwu zbiorowego. W kontekście planowania pandemicznego, stany powinny zbadać istniejące przepisy, które odnoszą się do organu rozpatrującego sprawy w ramach pozwu zbiorowego lub do sądu konsolidującego sprawy z urzędu.


    G. Awaryjne zamknięcie i przeniesienie sądu


    Administratorzy sądowi powinni dokonać przeglądu przepisów związanych z awaryjnym zamknięciem sądu lub przeniesieniem go w czasie kryzysu zdrowia publicznego, czyli ustalić kto będzie władny podjąć decyzję o zamknięciu sądu i pod jakimi warunkami.

    H. Ograniczanie publicznego dostępu do sądów


    W przypadku pandemii lub zagrożenia zdrowia publicznego sąd może uznać za konieczne ograniczenie publicznego dostępu do sądu w celu ochrony zdrowia pracowników sądu, urzędników sądowych i stron sporu. Administratorzy powinni zapoznać się z wszelkimi przepisami, które pozwalają na ograniczenie dostępu do sądów i rozpraw, w tym wszelkimi regulacjami ograniczającymi dostęp mediów lub społeczeństwa do postępowań sądowych, a następnie ustalić, czy konieczne są jakieś zmiany.

    I. Komunikacja


    W okolicznościach pandemicznych istotne jest, aby sądy przekazywały sędziom, personelowi sądowemu, społeczności, mediom, innym sądom i innym kluczowym partnerom sądowym aktualne, spójne i zrozumiałe informacje.

    Sądy powinny przygotować plan komunikacji, aby upewnić się, że są gotowi skutecznie komunikować się podczas pandemii. Plan komunikacji powinien obejmować:

    - osoby w danym sądzie (tj. urzędników) odpowiedzialne za powiadomienie właściwych osób na szczeblu stanowym lub hrabstwa (tj. naczelny sędzia, administrator stanu lub hrabstwa) niezwłocznie po zidentyfikowaniu zagrożenia pandemicznego lub wniesieniu sprawy do sądu;

    - wyznaczenie pierwszego punktu kontaktowego (POC) na poziomie stanu oraz, w stosownych przypadkach, drugiego POC na poziomie lokalnym; osoby te muszą współpracować ze sobą, aby zapewnić spójne, aktualne i dokładne informacje;

    - szczegółowe informacje na temat tego, co należy przekazać, komu i w jaki sposób komunikacja będzie się odbywać.

    Punkty kontaktowe powinny przekazywać społeczeństwu i mediom częste raporty na temat wpływu pandemii na działanie sądów i kroki podejmowane przez sądy w celu rozwiązania problemów. Powinny również regularnie informować sędziów, personel sądowy, pełnomocników i strony procesowe o wszelkich wdrożonych specjalnych procesach i procedurach sądowych, a także o wszelkich zmianach w harmonogramie sądów. POC powinien przekazać społeczeństwu spójny, pewny komunikat, że sądy będą nadal funkcjonować pomimo kryzysu zdrowia publicznego oraz że krytyczne kwestie zostaną zdiagnozowane i rozwiązane.

    J. Gotowość technologiczna


    W przeciwieństwie do innych klęsk żywiołowych, pandemia nie naruszy infrastruktury informatycznej sądu. Jednak podczas pandemii sądy prawdopodobnie spotkałyby się z: (1) zmniejszeniem dostępności personelu IT, zarówno wewnętrznym, jak i zewnętrznym; (2) znaczącym wzrostem zapotrzebowania na technologię, która ogranicza interakcje osobiste. 

    Należy dołożyć starań mających na celu przeszkolenie personelu, aby przejął zadania informatyczne i obowiązki związane z funkcjami o kluczowym znaczeniu. 

    Planowanie gotowości na wypadek pandemii powinno obejmować wsparcie infrastruktury informatycznej i telekomunikacyjnej niezbędnej do obsługi telepracy, zdalnych występów, wideokonferencji itp.

    2. Korea:

    Ograniczenie liczby pracowników w sądach:

    - elastycznie godziny pracy;

    - praca w domu raz na tydzień;

    - ruchome przerwy na lunch;

    - praca z domu jeżeli to możliwe;

    - praca w systemie zmianowym;

    - grupy ryzyka pozostają w domu (pełnopłatne urlopy);

    - pracownicy, którzy muszą opiekować się dziećmi pozostają w domach;

    - skrócone godziny pracy (8.00 – 12.00);

    - interesanci za szybą;

    - rozprawy w osobnych budynkach.

    Rozwiązania organizacyjne:

    - wejście możliwe wyłącznie dla osób w maskach i rękawiczkach;

    - korzystanie wyłącznie z głównego wejścia;

    - mierzenie temperatury wchodzącym;

    - zamknięcie punktów żywieniowych;

    - wyrywkowe badanie interesantów;

    - ustawienie urządzeń dezynfekujących;

    - wprowadzenie bramek i wytyczenie korytarzy taśmami wymuszających zachowanie odstępów pomiędzy ludźmi;

    - urządzenie punktów lekarskich przed wejściem do sądów;

    - regularne dezynfekowanie pomieszczeń sądowych.

    - wszystkie akta są zdigitalizowane

    Ochrona sędziów i pracowników sądów:

    - obowiązkowe używanie masek;

    - ustawienie dozowników płynu dezynfekcyjnego – praktycznie wszędzie (również w windach); 

    - zakaz kontaktów osobistych;

    - wprowadzenie wytycznych dotyczących bezpieczeństwa;

    - ograniczenie liczby pracowników przebywających w sądzie; 

    - wprowadzenie ekranów ochronnych (np. na przyciskach w windzie);

    - kontakty i zebrania sędziów tylko zdalnie przez Internet lub poprzez wideokonferencje.

    3. Włochy

    Ograniczenia dotyczące wchodzenia do sądu:

    - ograniczenie liczby sędziów i pracowników obecnych w sądzie;

    - ograniczenie publicznego dostępu do pałaców sprawiedliwości;

    - brak dostępu do budynków dla personelu i publiczności z „czerwonej strefy”;

    - prośba, aby prawnicy przybywali na przesłuchania pojedynczo bez asystentów lub stron, jeśli nie jest to absolutnie konieczne;

    - wyeliminowanie spotkań, konferencji i szkoleń;

    - zamknięcie j barów i punktów gastronomicznych w budynkach wymiaru sprawiedliwości;

    - sędziowie sądzący w składach wieloosobowych zachowują duże odstępy od siebie podczas rozpraw;

    - wejście do budynków wyłącznie po wcześniejszym umówieniu;

    - regularne dezynfekowanie budynków;

    - zastępowanie zeznań i wyjaśnień oświadczeniami na piśmie (jeżeli to tylko jest możliwe)

    Pozostałe środki bezpieczeństwa:

    - maski i rękawiczki dla publiczności, sędziów i pracowników sądów;

    - częsta dezynfekcja rąk (co najmniej 40 sekund);

    - zachowanie interpersonalnej bezpiecznej odległości (co najmniej 1 metr lub 3 stopy)

    - zakaz gromadzenia się ludzi (unikanie większych grup niż dwie osoby);

    - monitorowanie temperatury ciała w celu uzyskania dostępu do budynków.


    Prowadzenie rozpraw i posiedzeń:

    - przesłuchania w ramach połączenia konferencyjnego (z kilkoma wyjątkami) przy użyciu Microsoft Teams z udziałem następujących osób: sędziowie (zespół 3 sędziów), urzędnik, prokurator i obrońcy, wraz ze swoimi klientami (zdalnie lub obecni w biurze obrońcy);

    - posiedzenia karne osób zatrzymanych przez wideokonferencję (osoby zatrzymane wyposażone w telefon komórkowy);

    - we Włoszech rozprawy karne są jawne, a rozprawy cywilne nie (dostępne tylko dla stron i pełnomocników);

    - przesłuchanie „za zamkniętymi drzwiami” z przyczyn higieniczno – zdrowotnych;

    - od 9.03.2020 r. do 11.05.2020 r. rozprawy cywilne i karne toczące się we wszystkich sądach zostały przesunięte z urzędu na czas po 11.05.2020 r. (z pewnymi wyjątkami.

    Od 9.03.2020 r. do 11.05.2020 r. bieg terminów został zawieszony w następującym zakresie :

    - etap wstępnego dochodzenia;

    - orzekanie;

    - sporządzanie uzasadnień;

    - składanie dokumentów;

    - prowadzenie postępowań egzekucyjnych;

    - odwołania i apelacje;

    - wszystkie pozostałe terminy procesowe.


    Za priorytetowe uznano następujące sprawy:

    - zastosowanie aresztu; 

    - ubezwłasnowolnienie; 

    - przemoc domowa;

    - sprawy, w których grozi utrata praw lub ważnego interesu.


    Ograniczenie liczby obecnego personelu:

    - nie więcej niż jedna osoba na pokój;

    - zdalna praca domowa tam, gdzie to możliwe;

    - rodzice bez możliwości zapewnienia opieki swoim dzieciom opieki na płatnym urlopie.

    Brak dostępu do sądu dla personelu:

    - z objawami COVID-19;

    - będącego w kontakcie z zarażonymi osobami w ciągu ostatnich 14 dni

    - przebywającego za granicą (szczególny problem dotyczy sędziów mieszkających we Francji – w tym wypadku powstał problem trwałego wykluczenia)

    W zakresie spraw cywilnych następujące przypadki są uważane za pilne i nie są odroczone:

    - sprawy małoletnich;

    - ochrona podstawowych praw człowieka;

    - dotyczące opieki, alimentów, choroby psychicznej;

    - ochrona przed wykorzystywaniem rodziny.


    W zakresie spraw karnych następujące przypadki są uważane za niezbędne i nie są odroczone:

    - przesłuchania w celu potwierdzenia zatrzymania lub zastosowania aresztu;

    - gdy zastosowane zostały inne środku zapobiegawcze lub zabezpieczające w postępowaniu przeciwko nieletnim oskarżonym;

    - postępowanie przeciwko nieletnim oskarżonym;

    - gdy zachodzi potrzeba zabezpieczenia dowodów, które mogą być utracone;

    - europejski nakaz dowodowy i ENA

    - nakaz aresztowania ważny przez cały czas pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej (UE).

    Zastosowanie środków technicznych: 

    - zarządzanie sprawami cywilnymi odbywa się w pełni elektronicznie od ponad 10 lat;

    - przechowywanie dokumentów również w formie elektronicznej;

    - przesyłanie komunikatów i powiadomień;

    - zdalny dostęp do akt;

    - testuje się prowadzenie rozpraw wirtualnych w sprawach karnych (wątpliwości dotyczą sytuacji, gdy obrońca chce występować w obecności sędziów i mieć kontakt z oskarżonym i oskarżycielem);

    - dokumenty są składane w formie elektronicznej;

    - podatki i opłaty mogą być płacone w sposób zautomatyzowany;

    - przesłuchania można teraz przeprowadzać zdalnie za pośrednictwem konferencji (wideo i / lub audio); jeśli nie jest to możliwe, z powodu występowania wielu osób lub w bardzo skomplikowanych procesach, przesłuchania odbywają się „twarzą w twarz”  odpowiednim dystansem społecznym.

    4. Hiszpania

    Przyjęto następujące rozwiązania: 

    - ustanowiono wspólne komitety monitorujące we wszystkich sądach wyższej instancji i Krajowym Sądzie Najwyższym;

    - utworzono specjalne konto e-mail do odbioru wszystkich informacji związanych z kryzysem zdrowotnym (Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.);

    - utworzono dedykowane konto e-mail do komunikacji przypadków pozytywnych wyników lub izolacji koniecznych z powodu możliwego zakażenia COVID-19 pracowników sądownictwa (Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.);

    - przygotowano sprzęt do wykorzystania w razie potrzeby (na wezwanie), aby zapewnić normalne funkcjonowanie sądów ds. przemocy domowej (24 godziny na dobę; dostępne prze telefon).

    5. Niemcy

    Zachowano zasadę publiczności rozpraw i posiedzeń.

    Nastąpiło zamknięcie małych sal rozpraw (niemożliwe zachowanie dystansu pomiędzy ludźmi). 

    Wprowadzono odstępy pomiędzy sędziami w składach wieloosobowych.

    Podjęte środki ochronne:

    - tymczasowe zamknięcie sądów na dwa pierwsze tygodnie marca; od połowy marca sądy działają;

    - przesłuchania przeprowadzone w trybie pilnym w sprawach cywilnych oraz
    karnych dotyczących osób przebywających w areszcie;

    - ograniczenie liczby osób na sali rozpraw;

    - wprowadzenie dłuższych przerw pomiędzy rozprawami.

    Problemy występujące podczas rozpraw:

    - odległości między stronami i tłumaczami trudne do zachowania;

    - czy wymagane są maski na twarz?;

    - obowiązkowe wolne miejsca pomiędzy widzami;

    - prawo niemieckie zabrania transmisji (wideo) rozpraw. 

    Zagadnienia związane z digitalizacją akt i informatyzacją pracy sądów:

    - w przypadku sądów z systemem elektronicznym służącym do obsługi spraw możliwy jest dostęp dla stron i ich pełnomocników za pośrednictwem portalu federalnego; w tych przypadkach teoretycznie możliwy jest również dostęp dla pracowników z domu, ale nie jest on obecnie przyznany z powodu ograniczeń budżetowych;

    - w przypadku sądów bez systemu elektronicznego służącego do obsługi spraw nadal akta papierowe są niezbędne do wykonania pracy;

    - sędziowie mogą zabierać ze sobą akta;

    - pracownicy sekretariatów muszą pracować w sądzie;

    - brak wychodzącej korespondencji elektronicznej z sądu;

    - nadal konieczna jest fizyczna wysyłka.

  • Stanowisko Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” w sprawie propozycji zmian w ustawie z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19

    OPINIA DO POBRANIA w formacie .pdf;

    Stanowisko Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” w sprawie propozycji zmian w ustawie z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych

    I. Uwagi ogólne

    1. Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” popiera działania, które przyczyniają się do zmniejszenia zagrożenia wynikającego z rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2, przeciwdziałania COVID-19 oraz zapewnienia możliwie bezpiecznego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w stanie epidemii.

    2. Stowarzyszenie podkreśla, że stan zagrożenia nie usprawiedliwia rozwiązań nieracjonalnych, przynoszących więcej szkód niż pożytku, czy też obniżających standard transparentności działalności sądów w Polsce i osłabiających kontrolę społeczną wymiaru sprawiedliwości. 

    3. Prawie wszystkie propozycje zawarte w projekcie dotyczą ograniczenia działalności sądów na rozprawach i posiedzeniach jawnych. Tymczasem zdecydowana większość czynności (w szczególności w sprawach cywilnych) podejmowana jest na posiedzeniach niejawnych. Oznacza to, że projektowane rozwiązania w niewielkim stopniu wpłyną na ograniczenie działalności sądów, a zatem nie zostanie zrealizowany zasadniczy cel ustawy, jakim jest maksymalne ograniczenie sytuacji sprzyjających rozprzestrzenianiu się koronawirusa.

    4. Na negatywną ocenę zasługuje propozycja nowego sposobu wnoszenia pism do sądów w przypadku zamknięcia placówek pocztowych. Możliwość wniesienia pisma w formie zwykłego zdjęcia dołączonego do wiadomości e-mail, to tylko z pozoru proste rozwiązanie. Nie będzie można mówić o bezpiecznym wnoszeniu korespondencji sądowej za pośrednictwem poczty elektronicznej. Taki sposób wnoszenia pism procesowych może wywoływać wątpliwości praktycznie w każdej sprawie, co będzie skutkowało wezwaniami do uzupełnienia braków formalnych w trybie art. 130 k.p.c. i to w formie tradycyjnej (papierowej). Wątpliwości będą dotyczyć daty wniesienia pisma (data wysłania e-maila, data odebrania wiadomości elektronicznej przez sąd lub data wydrukowania tej wiadomości wraz z załącznikami). To wygeneruje dodatkowe czynności sędziów, referendarzy, pracowników sądów i operatora pocztowego, a na końcu stron i ich pełnomocników. W konsekwencji pogłębi to chaos w sądach i stan zagrożenia chorobą zakaźną, która paraliżuje nasz kraj. Zupełnie nie przemyślano skutków (procesowych oraz organizacyjnych) takiego rozwiązania. Sądy nie są przygotowane na zalew korespondencji elektronicznej. Dotyczy to zwłaszcza pojemności skrzynek e-mailowych. Zdarzają się pozwy mające kilkaset stron, do których dołączono nawet kilka tysięcy stron załączników. Ministerstwo Sprawiedliwości dramatycznie zaniedbało informatyzację sądów. Odrzuciło gotowe rozwiązania w zakresie doręczeń elektronicznych opracowane w 2015 r. przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego. Zamiast pogłębionych analiz dostajemy obecnie naprędce przygotowaną, prowizoryczną a przy tym rewolucyjną propozycję, która ma w dużej mierze charakter fasadowy.

    5. W aktualnym stanie prawnym brak podstawy do wyposażenia Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego w kompetencję do wyznaczenia sądu do rozpoznawania spraw pilnych w przypadku całkowitego zaprzestania czynności przez wszystkie sądy powszechne lub wojskowe na obszarze apelacji z powodu COVID-19.

    6. Nie ma żadnych racjonalnych powodów, aby całkowicie znieść obowiązek sporządzenia rocznego sprawozdania z działalności sądów działających na obszarze apelacji i informacji rocznej o działalności sądów działających na obszarze apelacji za 2019 r. Argumenty przytoczone na poparcie tej propozycji zupełnie nie przekonują i ocierają się o obłudę. Jest to nie do pogodzenia z postulatem zwiększenia transparentności działalności sądów i kontroli społecznej nad sądownictwem. Społeczeństwo ma prawo wiedzieć, jak sądy, nad którymi nadzór administracyjny sprawuje Ministerstwo Sprawiedliwości, radzą sobie w czasie próby. Podejmowanie działań idących w przeciwnym kierunku i to pod osłoną rozwijającej się epidemii budzi zdecydowany sprzeciw.

    II. Uwagi szczegółowe

    A. Sprawy cywilne

    7. Na aprobatę zasługuje rozwiązanie polegające na czasowym przekazywaniu zadań innemu sądowi, z tym zastrzeżeniem, że rozwiązanie to:

    a) powinno dotyczyć nie tylko zadań sądu z zakresu wymiaru sprawiedliwości, ale również zadań o charakterze administracji sądowej, w tym z zakresu stosunków pracowniczych,

    b) jeśli chodzi o postępowania sądowe, rozwiązanie to powinno objąć zarówno sprawy nowe, jak i sprawy pozostające w toku; należy przy tym możliwie elastycznie określić organ kompetentny do podjęcia decyzji o przekazaniu sprawy lub zadania, a ponadto uregulować tryb notyfikacji decyzji o przekazaniu (np. na określonej stronie internetowej).

    W celu zapewnienia realizacji powyższego postulatu należałoby w projektowanym art. 14a dodać przepis o następującej treści: „Przekazanie sprawy następuje z chwilą wydania zarządzenia przez prezesa sądu wymienionego w art. 14a ust. 1-3. Postanowienia o przekazaniu sprawy nie wydaje się. Zarządzenie o wyznaczeniu sądu umieszcza się na stronie internetowej sądu, którego prezes wydał zarządzenie. Na zarządzenie zażalenie nie przysługuje”.

    Z kolei w ust. 7 projektowanego art. 14a należałoby ograniczyć czasowo przekazanie spraw poprzez wskazanie, iż powyższe może nastąpić na okres nie dłuższy niż 30 dni, z możliwością przedłużenia na dalszy okres 30 dni.

    8. W katalogu spraw pilnych (cywilnych), gdy chodzi o wnioski o udzielenie zabezpieczenia (art. 14a ust. 4 pkt 17), należałoby zawrzeć klauzulę grożącej stronie niepowetowanej szkody. Zaproponowane w projekcie ujęcie tej kategorii spraw jest zbyt szerokie, co spowoduje, że jakikolwiek wniosek o zabezpieczenie (nawet gdy takowa potrzeba faktycznie nie występuje) powodować będzie zaliczenie sprawy do katalogu spraw pilnych. To z kolei może być nadużywane przez strony, które dążyć będą do tego, aby sąd zajmował się ich sprawami w pierwszej kolejności, pomimo stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii, mimo że nie będzie to konieczne. Ewentualnie rozwiązanie to można ograniczyć do spraw podlegających wszczęciu z urzędu z zakresu stosunków rodzinnych i opiekuńczych.

    9. Co do zaliczenia do spraw pilnych przesłuchania przez sąd osoby w trybie zabezpieczenia dowodu lub co do której zachodzi obawa, że nie będzie można jej przesłuchać na rozprawie należy wskazać na wprowadzoną niedawno możliwość składania zeznań w postępowaniu cywilnym na piśmie (art. 271 [1] k.p.c.). Rodzi się pytanie, czy projektodawca zapomniał o tym rozwiązaniu (budzącym zresztą poważne wątpliwości w doktrynie prawa cywilnego procesowego)?

    10. Należałoby rozważyć, czy z katalogu spraw pilnych nie wyłączyć spraw o umieszczenie osoby bez jej zgody w DPS lub udzielenie zezwolenia dla opiekuna prawnego w takich sprawach.

    11. W projektowanym art. 15a ust. 1 należałoby wykreślić słowa „cywilnego i administracyjnego” i pozostawić wyłącznie sformułowanie „przepisami prawa” z ewentualnym dopiskiem „powszechnie obowiązującego” (użyte sformułowanie prawa cywilnego i administracyjnego może rodzić spory interpretacyjne co do tego, czy dotyczy ono również prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy).

    12. W projektowanym art. 15a ust. 1 zamiast sformułowania „w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii” należałoby wpisać „w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19”, tak jak to uczyniono w art. 15b ust. 1. W przeciwnym wypadku art. 15a będzie miał znacznie szerszy zakres zastosowania, wykraczający poza zakres projektowanej ustawy, bo dotyczący każdej epidemii, a zestawienie obu wymienionych przepisów ze względu na różnicę znaczeniową prowadzić będzie do wątpliwości co do wykładni tego pierwszego.

    13. W projektowanym art. 15b ust. 2  zamiast sformułowania „przerwanie” należałoby wpisać „zawieszenie”.

    14. W projektowanym art. 15f, który budzi zasadnicze zastrzeżenia wskazane powyżej, należałoby jednoznacznie określić datę wniesienia pisma w formie wiadomości wysłanej pocztą elektroniczną lub przy użyciu platformy e-PUAP.

    15. Ustawowe uregulowanie katalogu spraw pilnych może prowadzić do problemów z dostosowaniem regulacji prawnej do dynamicznie zmieniającej się sytuacji zagrożenia zdrowia publicznego.

    16. Stowarzyszenie wskazuje na konieczność wprowadzenia niezbędnych zmian w Regulaminie urzędowania sądów powszechnych na czas trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii. Postulaty zmian są zgłaszane przez środowisko sędziowskie.

    B. Sprawy karne

    17. Stowarzyszenie zgłasza uwagi w zakresie katalogu spraw pilnych należących do właściwości wydziałów karnych. Sprawami pilnymi są m.in. sprawy:

    - wniosków o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania, a także rozstrzygnięcia w przedmiocie uchylenia tymczasowego aresztowania;

    - zażaleń na zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania;

    - w których jest stosowane zatrzymanie osoby;

    - wniosków o orzeczenie środka zabezpieczającego lub w których orzeczono środek zabezpieczający;

    - przesłuchania pokrzywdzonych i świadków w postępowaniu przygotowawczym przez sąd na podstawie art. 185a-185c albo art. 316 § 3 kpk;

    - rozpoznawane w postępowaniu przyspieszonym;

    - zagrożone przedawnieniem karalności czynu albo przedawnieniem wykonania kary.

    18. Należy jednoznacznie krytycznie ocenić propozycję wzmocnienia pozycji prokuratury w postępowaniu dotyczącym przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności. Przyjęcie, że sąd musi obligatoryjnie umorzyć postępowanie w przedmiocie udzielenia lub przedłużenia przerwy w razie sprzeciwu prokuratora, byłoby sprzeczne z systemowym statusem oskarżyciela publicznego i stanowiłoby ingerencję w sferę zastrzeżoną dla niezależnego sądu. Nie można się z takim rozwiązaniem zgodzić zwłaszcza wówczas, gdy decyzja prokuratora miałaby być całkowicie uznaniowa. Nie bez znaczenia jest także obecny stan prokuratury, na czele której stoi Minister Sprawiedliwości.

  • Uwagi SSP "IUSTITIA" do projektu ustawy o zmianie ustawy z 2.03.2020 o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19

    Uwagi Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” do projektu ustawy o zmianie ustawy z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (projekt z 16.04.2020 r.)

    1. Ocena kolejnego w krótkim czasie projektu ustawy o zmiany ustawy z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (dalej jako ustawa z 2.03.2020 r.) jest utrudniona z uwagi na brak uzasadnienia.
    2. Projektowana zmiana art. 14a ust. 4 ustawy z 2.03.2020 r. polegająca na poszerzeniu i doprecyzowaniu katalogu tzw. spraw pilnych nie budzi wątpliwości. Uwzględniono postulat Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” dotyczący spraw, w których stosowany jest środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania.
    3. Wątpliwości budzi natomiast projektowana zmiana art. 15zzs ust. 2 ustawy z 2.03.2020 r. polegająca na poszerzeniu katalogu spraw, których nie dotyczy wstrzymanie rozpoczęcia i zawieszenie biegu terminów, o których mowa w ust. 1 tego artykułu. Proponuje się, aby takie wstrzymanie i zawieszenie nie dotyczyło spraw, które mogą być rozstrzygnięte na posiedzeniu niejawnym, ani spraw wskazanych w art. 14a ust. 4 - 6 i 9 ww. ustawy. Obecnie przepis ten odnosi się jedynie do spraw z art. 14a ust. 4 i 5. Projektowanej zmianie art. 15zzs ust. 2 ustawy z 2.03.2020 r. nie towarzyszy bowiem wprowadzenie przepisu mającego na celu uregulowanie kwestii intertemporalnych związanych z dotychczas obowiązującym wstrzymaniem lub zawieszeniem biegu terminów w tego rodzaju sprawach. Już z chwilą wejścia w życie art. 15zzs ust. 1 pkt 1 ustawy z 2.03.2020 r. (31.03.2020 r.) kwestia stosowania w czasie normy prawnej zawartej w tym przepisie stała się przedmiotem kontrowersji w praktyce. Chodzi o to, czy wspomniane wstrzymanie lub zawieszenie biegu terminów obowiązuje od dnia 31.03.2020 r., czy od dnia 14.03.2020 r. Brak przepisu przejściowego przy wprowadzaniu wyjątku względem art. 15zzs ust. 1 pkt 1 ustawy z 2.03.2020 r. spowoduje kolejne wątpliwości związane z czasowym zakresem zastosowania norm prawnych zawartych w powyższych przepisach, co znacząco obniży sprawność postępowania w tego rodzaju sprawach. Zwrócić należy uwagę, iż o ile nadanie sprawie biegu jako pilnej – w oparciu o art. 14a ust. 9 ustawy - wymaga stosownego zarządzenia Prezesa, to już kwalifikacja sprawy jako tej, która może być rozstrzygnięta na posiedzeniu niejawnym takiego zarządzenia nie wymaga. Należałoby wprowadzić wymóg wydania stosownego zarządzenia i jego doręczenia, tak by uczestnicy postępowania zostali poinformowani, że zakreślone w ww. sprawie terminy biegną (np. przy doręczeniu pozwu i zakreśleniu terminu na złożenie odpowiedzi na pozew). 
    4. Bardzo poważne zastrzeżenia wywołuje proponowana treść art. 15zzsa ustawy z 2.03.2020 r. upoważniająca Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Zdrowia do wyłączenia stosowania przepisów art. 15zzs ust. 1 i 6 ww. ustawy w odniesieniu do wszystkich lub niektórych kategorii spraw na obszarze całego kraju albo na obszarze właściwości danego sądu apelacyjnego. Co do zasady wątpliwa jest możliwość wyłączenia stosowania przepisu ustawy w drodze rozporządzenia. O ile taka norma kompetencyjna jest w ogóle dopuszczalna, to powinna jasno wskazywać ustawowe kryteria i przesłanki wiążące Ministra Sprawiedliwości przy wydawaniu stosowanego rozporządzenia. Tymczasem zaproponowany przepis razi blankietowością.
    5. W ocenie Stowarzyszenia źródłem wielu wątpliwości stanie się projektowany art. 15zzsb ustawy z 2.03.2020 r., pozwalający w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 w sprawach rozpoznawanych według Kodeksu postępowania cywilnego: 

    1) przeprowadzić rozprawę albo posiedzenie jawne przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających ich prowadzenie na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, z tym, że osoby uczestniczące w posiedzeniu nie muszą przebywać w budynku sądu - chyba że przeprowadzenie posiedzenia jawnego w zwykły sposób nie wywoła nadmiernego zagrożenia zdrowia osób w nim uczestniczących (pkt 1),

    2) zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego w każdym przypadku, jeżeli przewodniczący uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, a przeprowadzenie wymaganego przez ustawę posiedzenia jawnego mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie zdrowia osób w nim uczestniczących i nie można przeprowadzić go w sposób określony w pkt 1 (pkt 2).

    Celem uniknięcia wątpliwości w praktyce i poprawy sprawności postępowania, należałoby wyjaśnić, czy przepis ten dotyczy jedynie spraw zaliczonych do katalogu tzw. spraw pilnych, czy też dotyczy wszystkich spraw. Ponadto, również kierując się wspomnianymi celami, należałoby wprowadzić przepis porządkujący wzajemną relację art. 15zzsb ustawy z 2.03.2020 r. oraz art. 148[1] k.p.c., w szczególności pozwalający na niebudzące wątpliwości ustalenie, czy norma prawna zawarta w projektowanym przepisie uchyla obowiązek rozpoznawania sprawy na rozprawie także wówczas, gdy strona jednak tego żąda. 

    Co więcej, projektowana regulacja jest niezgodna z art. 45 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim pozwala nie respektować żądania strony przeprowadzenia rozprawy, szczególnie, gdy strony zgłaszają wnioski o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron. 

    6.       Podobne wątpliwości budzić może projektowana regulacja art. 15zzse ustawy z 2.03.2020 r., według której przepis art. 374 k.pc. stosuje się również do apelacji wniesionych przed 7.11.2019 r., o ile sąd nie uzna za konieczne przeprowadzenie rozprawy, jak również gdy strona wnosiła o jej przeprowadzenie lub o przeprowadzenie niepodlegającego pominięciu dowodu z zeznań świadków lub przesłuchania stron.

    7.        Krytycznie należy odnieść się do propozycji uchylenia art. 15zzs ust. 6 ustawy z 2.03.2020 r. W projekcie przy tym punkcie pojawia się niezrozumiały dopisek: „Rozprawy i posiedzenia jawne mogą zostać przeprowadzone również w sprawach, o których mowa w art. 14a ust. 6 i 9”. Jest to jaskrawy przykład niechlujstwa legislacyjnego. Przepis art. 15zzs ust. 6 ustawy z 2.03.2020 r. nie został zmieniony ustawą z 16.04.2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. z 2020 r. poz. 695). Nie wiadomo, jaka jest intencja twórców projektu co do uchylenia tego przepisu. Czy chodzi o możliwość prowadzenia rozpraw i posiedzeń jawnych w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, i to zarówno w sprawach zaliczonych do katalogu tzw. spraw pilnych, jak i w pozostałych sprawach? Uchylenie ww. przepisu spowoduje chaos w sądach, co istotnie obniży ich sprawność. Należy podkreślić, że możliwość prowadzenia rozpraw i posiedzeń niejawnych, a także praktyka w tym zakresie będzie uzależniona przede wszystkim od warunków logistycznych w poszczególnych jednostkach (np. ilość i rozmieszczenie sal rozpraw, szerokość korytarzy, możliwość wytyczenia bezpiecznych ciągów komunikacyjnych dla uczestników rozpraw i posiedzeń jawnych, poziom wyposażenia w sprzęt komputerowy, w tym służący do komunikacji na odległość, dostępność wykwalifikowanej kadry przeszkolonej w tym zakresie). Może to prowadzić do daleko idących różnic w zakresie funkcjonowania poszczególnych sądów a co za tym idzie w zakresie obsługi stron i uczestników.

    8.        W projekcie nie określono urządzeń i środków technicznych umożliwiających przeprowadzenie rozprawy lub posiedzenia jawnego na odległość, sposobu korzystania z tego rodzaju urządzeń i środków, jak również sposobu przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów obrazu i dźwięku. Ma to szczególne znaczenie wobec konieczności właściwego zabezpieczenia utrwalonego materiału audio - wideo przed utratą, zniekształceniem lub nieuprawnionym ujawnieniem (por. art. 235 § 3 k.p.c.). Brak takiej regulacji spowoduje problemy i rozbieżności w praktyce, gdy chodzi o sposób przeprowadzania rozprawy albo posiedzenia jawnego na odległość. Dlatego też istnieje konieczność opracowania i faktycznego wdrożenia niezbędnych rozwiązań informatycznych, które pozwolą sądom na realizowanie ww. przepisu. Dodatkowo zaznaczyć należy, iż w większości sądów, o ile nie we wszystkich, wymagany odstęp 1,5 metra pomiędzy pracownikami (także sędziami, referendarzami) zachowany jest wyłącznie w gabinetach Przewodniczących Wydziałów i Prezesów Sądów. W przypadku wznowienia prowadzenia zwykłych rozpraw i posiedzeń jawnych niezbędne jest wyposażenie pracowników sądów w środki ochrony osobistej (np. maseczki z właściwym filtrem, przyłbice, kombinezony, środki dezynfekujące w miejscach ogólnodostępnych).

    9.         Podsumowując powyższe uwagi wskazać należy, iż w razie wystąpienia stanu nadzwyczajnego polegającego na zagrożeniu dla zdrowia publicznego na niespotykaną dotychczas skalę (co ma miejsce obecnie) sądy mogłyby wykonywać swoje zadania pod warunkiem przygotowania odpowiednich warunków procesowych, organizacyjnych i technicznych. Nie chodzi jednak o podtrzymywanie fikcji, że sądy działają normalnie, np. poprzez odejście od rozpoznawania spraw na rozprawach i posiedzeniach jawnych, na rzecz posiedzeń niejawnych. Tak jakby po wydaniu orzeczenia na posiedzeniu niejawnym nagle znikały wszystkie problemy sądownictwa, które z całą mocą ujawniły się po ogłoszeniu  stanu zagrożenia epidemicznego w związku z COVID-19. 

    Jednym z kluczowym elementów powinien być nowoczesny, spójny i bezpieczny system wymiany korespondencji pomiędzy sądami a stronami, a także rozpoznawania spraw (w tym możliwość rozpoznawania spraw na odległość), oparty na rozwiązaniach informatycznych. Rozwiązania te powinny być zgodne ze standardem wyznaczonym przede wszystkim przez art. 45 Konstytucji RP. Nie mogą one naruszać prawa obywateli do sądu, w tym do sprawiedliwego i rzetelnego procesu, prowadzonego bez zbędnej zwłoki.

    Stowarzyszenie po raz kolejny wskazuje na wieloletnie zaniedbania oraz poważne błędy Ministerstwa Sprawiedliwości w zakresie informatyzacji sądów. 

    Oparcie doręczeń elektronicznych na istniejących systemach, które nie są do tego przygotowane (np. portale informacyjne sądów, czy E-PUAP) jest podejmowaną bez odpowiedniej analizy i programu pilotażowego próbą powstrzymania pogłębiającej się zapaści sądów. Jest to jednak kolejny eksperyment władzy politycznej na żywym organizmie władzy sądowniczej. Eksperyment, którego skutków dla bezpieczeństwa obrotu prawnego, w tym ochrony prawnej obywateli, nie sposób obecnie przewidzieć.

    Sama myśl o prowadzeniu rozpraw lub posiedzeń jawnych bez uregulowania sposobu funkcjonowania sądów w okresie pandemii wydaje się niedorzeczna. Chodzi zwłaszcza o właściwe zabezpieczenie sal rozpraw, korytarzy sądowych, określenie sposobu przemieszczania się uczestników postępowania (stron, pełnomocników, świadków, biegłych i innych osób wezwanych na rozprawę czy posiedzenie jawne), zapewnienie miejsca oczekiwania na posiedzenie jawne lub rozprawę, kontrolę osób wchodzących do budynku sądu, a nadto zapewnienie środków ochrony osobistej – a wszystko to przy zachowaniu bezpiecznego dystansu.

  • WEBINARIUM: Wpływ COVID-19 na postępowanie cywilne

    Towarzystwo Naukowe Procesualistów Cywilnych, komitet redakcyjny kwartalnika Polski Proces Cywilny oraz Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” zapraszają na webinarium „Wpływ COVID-19 na postępowanie cywilne” 5 czerwca 2020 r., godz. 16:00

    Rejestracja: https://webinarswroclaw.clickmeeting.pl/wplyw-covid-19-na-postepowanie-cywilne/register


    Trwający od marca 2020 r. stan globalnej pandemii COVID-19 zakłócił normalne funkcjonowanie społeczeństwa i państwa polskiego we wszystkich sferach, poczynając od gospodarki, a na wymiarze sprawiedliwości kończąc. Celem webinarium pt. „Wpływ COVID-19 na postępowanie cywilne” jest stworzenie forum do dyskusji teoretyków i praktyków prawa procesowego cywilnego, umożliwiającego zidentyfikowanie i systematyzację najważniejszych problemów związanych z wpływem COVID-19 na prawo procesowe cywilne i praktykę sądową w tym obszarze. Wymiana poglądów ma posłużyć wypracowaniu konsensusu co do prawidłowego kierunku reakcji na zaistniałe wyzwania. Zaistniała nadzwyczajna sytuacja jest okazją do usprawnienia i unowocześnienia procedury cywilnej przy zachowaniu konstytucyjnych i konwencyjnych gwarancji i standardów w zakresie realizacji prawa do sądu.

    W ramach referatów oraz dyskusji panelowych z udziałem przedstawicieli nauki i praktyki prawa procesowego cywilnego poruszone zostaną m.in. następujące zagadnienia:

    • stan epidemii a dopuszczalność zmian w ogólnych standardach prawa do sądu;
    • skutki stanu epidemii: zaprzestanie czynności przez sądy wskutek siły wyższej (art. 173 k.p.c.) czy ciągłość funkcjonowania?;
    • informatyzacja postępowania cywilnego (stan obecny, zaniedbania, doraźne zmiany);
    • zakres czasowy ustaw "covidowych" i ich wpływ na bieg terminów w postępowaniu cywilnym oraz na dotychczasowy model tego postępowania oraz inne zmiany w obszarze postępowania cywilnego.

    W dyskusji wezmą udział: prof. dr hab. Andrzej Jakubecki; prof. dr hab. Jacek Gołaczyński, dr. hab. prof. UAM Paweł Grzegorczyk, prof. dr hab. Karol Weitz, dr hab. prof. UŁ Robert Kulski, dr hab. prof. UŚ Krystian Markiewicz; dr hab. prof. UWM Maciej Rzewuski, dr hab. prof. UO Dariusz Szostek, dr hab. prof. UŚ Andrzej Torbus, dr hab. prof. UAM Marcin Walasik, dr hab. Piotr Rylski, dr Katarzyna Gajda-Roszczynialska, dr Andrzej Olaś, dr Bartosz Wołodkiewicz, Małgorzata Sieńko.

    Uprzejmie informujemy, że uczestnicy mogą zadawać pytania przy rejestracji, a także w trakcie webinarium w oknie czatu.

    W razie niemożności uczestnictwa w całości webinarium on-line zarejestrowany uczestnik będzie miał możliwość skorzystania z linku do udostępnianego przez organizatorów zapisu webinarium. Ilość miejsc ograniczona jest do 200 uczestników.

    Decydująca o uczestnictwie jest kolejność zgłoszeń. Zapisy odbywają się automatycznie pod adresem: https://webinarswroclaw.clickmeeting.pl/wplyw-covid-19-na-postepowanie-cywilne/register Organizatorzy prześlą uczestnikom, którzy zalogowali się na wydarzenie w czasie rzeczywistym zaświadczenia o udziale w webinarium. Serdecznie zapraszamy do wzięcia udziału w wydarzeniu!